पाल्पा: रिब्दीकोट गाउँपालिका–७ पालुङमा ‘एक घर, एक धारा’ जडान गरिएको छ । धारा जडानसँगै पानीको खोजीमा कुँवा धाउनुपर्ने वर्षौँदेखिको समस्या हटेपछि यहाँका स्थानीय बासिन्दा उत्साहित बनेका छन् ।गाउँपालिका अध्यक्ष नारायणबहादुर जिसीले चुर्पुकधारा लिफ्टिङ खानेपानी तथा सरसफाइ उपभोक्ता समितिअन्तर्गत ‘एक घर, एक धारा’ खोलेर उद्घाटन गरे पनि खानेपानीको पहुँच पुगेको हो । गाउँपालिकाको रु एक करोड ९० लाख १४ हजार ७४६ को लागतमा २०७५ वैशाख १३ गतेदेखि निर्माण शुरु गरी २०७६ फागुन ९ गते सम्पन्न भएको थियो ।

खानेपानीको मुहानमा ५० हजार लिटर क्षमता रहेको ट्याङ्की र मुहानदेखि ५०० मिटर टाढा ५० हजार लिटर क्षमता भएको ट्याङ्की निर्माण गरिएको छ । ट्याङ्कीबाट सङ्कलित पानी स्थानीय बासिन्दाका घरका धारामा पठाउन व्यवस्था गरिएको छ । प्रत्येकका घरमा दैनिक एक घण्टा पानी आउँदा स्थानीय बासिन्दा उत्साहित छन् । धारामा पानी आउन थालेसँगै स्थानीय बासिन्दाको पानीका लागि समय खर्चिनुपर्ने बाध्यता हट्दा समय बचत भएको छ ।

चुर्पुकधाराको पानीलाई लिफ्टमार्फत डाँडाबस्तीमा खानेपानीको पहुँच विस्तार गरिएको छ । म्यालपोखरा, घरलीक, आलिप, चौरटोल, बाहुनडाँडा, एवाखर्कलगायतका बस्तीमा धारा जडान गरिएको हो । यहाँका ६५ घरपरिवारमा एक÷एक धारा जडान गरिएको छ । जडानपछि ३५२ जनाले खानेपानीको सुविधा घरघरमा प्रयोग गर्छन् ।

गाउँपालिका अध्यक्ष जिसीले खानेपानीको अभाव रहेको बस्तीमा एकघर एक धारा जडान गरी समस्याको समधान गर्न थालिएको बताउनुभयो । खानेपानीको एक घर एक धारा जडान पनि स्थानीय बासिन्दामा खुशी ल्याएको अध्यक्ष जिसीले बताउनुभयो । खानेपानी समस्यालाई हल गर्ने गाउँपालिकाको पहिलो प्राथमिकता रहेको गाउँपालिका अध्यक्ष जिसीले बताउनुभयो ।

गाउँपालिका उपाध्यक्ष लक्ष्मी खनालले घरघरमा पानीका धारा जडान गरेपछि महिलाले सबैभन्दा बढी सुविधा प्रयोग गरेको बताउनुभयो । महिलालाई खानेपानीको सुविधा आएपछि आयआर्जन गर्न लागेर आम्दानीको स्रोत बढाउनुपर्ने गाउँपालिका उपाध्यक्ष खनालले बताउनुभयो । गाउँपालिका प्रशासकीय अधिकृत ऋषिराम अर्यालले पानीको सुविधा उपयोग गर्दै तरकारी खेती गरी प्रशस्त आम्दानी गर्नुपर्ने बताउनुभयो । पानीका लागि खर्चिनुपर्ने समयमा अब आयआर्जनका लागि समय खर्च गरी आम्दानी गर्नुपर्ने अर्यालले बताउनुभयो ।

वर्षौँदेखि खानेपानीको समस्या हल भएपछि यहाँका महिला तथा बालबालिका बढी खुशी देखिएका हुन् । बिहानको समय पानीका लागि खर्चिनुपर्ने बाध्यता थियो । स्कूल पढने बालबालिकाले पानी बोक्ने समयमा लेखपढ गर्न पाउने भएपछि खुशी देखिएका हुन् । स्थानीय बासिन्दा मीना गाहाले घरघरमा पानीका धारा जडानपछि आफूलाई धेरै सजिलो भएको बताउनुभयो । पानीका लागि समय खर्चिनुपर्ने बाध्यता हटेकाले ठूलो परिर्वतन आएको गाहाको भनाइ छ ।

बिहान १० बजेसम्म दुई–तीन गाग्री पानी ल्याउनुपर्ने बाध्यता थियो । अहिले घरघरमा पानीका धारा जडानपछि बिहानमा घाँसपात तथा भान्साको काम गर्न सजिलो भएकोे स्थानीय बासिन्दा गोमानसिंह गाहाले बताउनुभयो । “पहिला एक गाग्रो पानीका लागि एक घण्टा समय खर्चिनुपर्ने बाध्यता थियो, अहिले घरमै पानीका धारा जडान हुँदा खुबी लाग्यो”, गाहाले भन्नुभयो ।

स्थानीयबासिन्दा पूर्ण बहादुर गाहाले पहिला घैटामा पानी बोक्नुपर्ने बाध्यता रहेको बताउनुभयो । रातिनै पानीका लागि कुँवा जानुपर्ने बाध्यता हटेकामा पूर्णबहादुरको परिवारमा खुशीको सीमा छैन । चौरटोलकी टुकीकुमारी गाहाले केटाकेटीलाई झोला, डोकोमा पानीका भाडा बोकाएर ल्याउनुपर्ने बाध्यता हटेको बताउनुभयो ।

बालबालिका नियमितरुपमा विद्यालय जाने बाटो खुलेको गाहाको दाबी छ । पानीकै कारण बालबालिका स्कूल जानबाट बञ्चित रहेको स्थानीय बासिन्दाको भनाइ छ । पाल्पा जिल्लाको रिब्दीकोट गाउँपालिकाभित्रकै दुर्गम क्षेत्रका रुपमा पालुङ्गलाई लिइन्छ । तर, पछिल्ला वर्ष सडक, खानेपानी र सञ्चारलगायतका क्षेत्रमा यहाँका स्थानीय बासिन्दाको पहुँच विस्तार हुँदै आएको स्थानीय बासिन्दा कृष्ण थापाले बताउनुभयो । (रासस)

काठमाडौँ, ९ फागुन -महाशिवरात्रिका अवसरमा पशुपतिनाथ मन्दिर क्षेत्रमा गरिएको फूलमालाको सजावट दर्शनार्थीको विशेष आकर्षण बनेको छ । यस वर्ष विभिन्नथरीका फूलले पशुपतिनाथ मन्दिर क्षेत्र सिँगारिएको छ । मन्दिर क्षेत्रको सजावटका लागि केही भक्तजनले विदेशबाट समेत फूल मगाएको पशुपति क्षेत्र विकास कोषले जनाएको छ ।पशुपतिनाथको दर्शनमा आउनुभएकी रमा शर्मा यसपटक विगतभन्दा बढी व्यवस्थित देखिए पनि स्वयंसेवक भनी बस्नेले आफ्ना मान्छे सहजै लाइनबाट छिराएको देखिएको बताउनुभयो ।

आफन्त छिराउनकै लागि केही मानिसले स्वयंसेवकको बिल्ला लिएको अनुभव उहाँले सुनाउनुभयो ।कोषले विसं २०७४ को शिवरात्रिदेखि शुरु गरेको जुन लाइनबाट छि¥यो त्यसै लाइनबाट बाहिर निस्कने व्यवस्था यस वर्ष बढी प्रभावकारी बनेको छ । कोषका प्रशासकीय अधिकृत रेवतीरमण अधिकारीले विगत दुई वर्षको अनुभवले यो नियमलाई कार्यान्वयन गर्न सहज भएको बताउनुभयो । स्वयंसेवकका नाममा केही मानिसले बदमासी गरेको प्रमाणित भए अर्कोपटकदेखि कारवाही गरिने उहाँले सुनाउनुभयो ।

दिउँसो २ः३० बजेसम्म करिब चार लाख दर्शनार्थीले पशुपतिनाथ मन्दिर प्रवेश गरी दर्शन गरेको अनुमान गरिएको जानकारी पनि प्रशासकीय अधिकृत अधिकारीले बताउनुभयो । यस वर्ष शिवरात्रिमा १० लाख बढी धार्मिक पर्यटक पशुपतिनाथको मूल मन्दिरभित्र प्रवेश गरी दर्शन गर्न सक्ने व्यवस्था मिलाइएको छ । आज रातभर दर्शनार्थीका लागि पशुपतिका चारै ढोका खुला हुनेछ ।

कोष सञ्चालक परिषद्को अध्यक्षसमेत रहनुभएका संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्त्री योगेशकुमार भट्टराईले आज पशुपति क्षेत्रमा यस वर्ष भक्तजन प्रवेशमा गरिएको व्यस्थाको निरीक्षण गर्नुभएको छ । कोषले यस वर्ष भ्रमण वर्षसँग जोडेर महाशिवरात्रि पर्व मनाउने निर्णय गरेको थियो । पशुपति क्षेत्रमा मेला भर्न आएका भक्तजनको सुविधाका लागि आज बिहान ३ बजेदेखि नै पशुपतिका चार ढोका खुला गरिएको पशुपति क्षेत्र विकास कोषका सदस्य सचिव डा प्रदीप ढकालले राससलाई जानकारी दिनुभयो ।

पशुपतिमा दर्शनका लागि बाहिरी क्षेत्रबाट प्रवेश गर्ने पाँच वटा मूल लाइनको व्यवस्था गरिएको कोषले जनाएको छ । भित्र प्रवेश गरेपछि भने १० वटासम्म लाइनको व्यवस्था गरी दर्शनार्थी प्रवेश गरेको आधा घण्टामा फर्कने गरी बिहानको व्यवस्थापन गरिएको उहाँले सुनाउनुभयो । बिहान आधा घण्टामै दर्शन गरेर फर्केका दर्शनार्थीले दिउँसो भने एक घण्टासम्म समय लागेको बताए ।

मन्दिर क्षेत्र प्रवेशका लागि मित्रपार्क तथा गौरीघाट भएर उमाकुण्ड–दक्षिणामूर्ति हुँदै रूद्रगाडेश्वर उत्तरढोका, जयवागेश्वरी–इटापाखा भएर भुवनेश्वरीस्थित फलामको सानो ढोका हुँदै पश्चिम ढोका, बत्तीसपुतली–गौशाला तथा एयरपोर्ट–तिलगङ्गा भएर पिङ्गलास्थान–सुमार्गी भवन हुँदै चार शिवालय–पञ्चदेवल दक्षिण ढोकाबाट एक÷एक लाम गरी बाहिरीरुपमा दर्शन गर्ने व्यवस्था मिलाइएको सदस्य सचिव ढकालले बताउनुभयो ।

यसैगरी तिलगङ्गा राममन्दिरतर्फ समेत आवश्यकताअनुसार एक लामको व्यवस्था गर्न सकिने गरी व्यवस्थापन मिलाउन लागिएको उहाँले बताउनुभयो । नित्य दर्शनार्थीका लागि बिहान ७ बजेअगावै भुवनेश्वरीस्थित फलामको सानो ढोकाबाट प्रवेशको व्यवस्था मिलाइएको थियो । जुन दर्शनमार्गबाट मन्दिर प्राङ्गण प्रवेश गरिन्छ सोहीमार्ग हुँदै मन्दिर प्राङ्गणबाट बाहिरिने व्यवस्था मिलाइएको छ ।

दर्शन गर्न आउने दर्शनार्थीको सवारी पार्किङका लागि सिफल, तिलगङ्गा, गुह्येश्वरी पारि, कोषको कार्यालय, वनकालीलगायत स्थानमा व्यवस्था मिलाइएको छ । आज पशुपतिनाथसँगै उपत्यकाका गोकर्णेश्र, डोलेश्वरलगायत शिव मन्दिरमा पनि भक्तजनको भीड बढ्दै गएको छ ।

यसैगरी राजधानी बाहिरका शिव मन्दिरमा पनि धुमधामका साथ पूजा आराधना एवं दर्शन गर्ने भक्तजनको घुइँचो लागेको छ । महाशिवरात्रिमा पशुपति क्षेत्रमा भक्तजनको भीड लाग्ने भएपछि तीनवटै सुरक्षा निकायका गरी छ हजार सुरक्षाकर्मी परिचालन गरिएको छ । यसैगरी पाँच हजार स्वयंसेवक पनि पशुपति क्षेत्रमा परिचालन गरिएको कोषले जनाएको छ ।

दुई वर्षअघिदेखि नै पशुपतिमा गाँजा, भाङ, धतुरोलगायत लागुपदार्थ निषेध गरिएको थियो । यस वर्ष पनि त्यसलाई निरन्तरता दिइएको छ । यस्ता पदार्थ सेवन, बेचबिखन गरेको पाइएमा प्रहरीले समातेर कारवाही गर्ने उहाँले बताउनुभयो । बेलुकी राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले पशुपतिनाथ मन्दिर गई पूजा आराधना एवं दर्शन गर्नुहुने कोषले जनाएको छ । महाशिवरात्रिका अवसरमा राष्ट्राध्यक्षले पशुपतिनाथ गई पूजा आराधना गर्ने परम्परा प्राचीनकालदेखि चल्दै आएको छ । (रासस)

भक्तपुर, ९ फागुन  -महाशिवरात्रि पर्वको अवसरमा यहाँको प्रसिद्ध शिवालय केदारनाथको शिर डोलेश्वर—आशापुरीदेखि साँगाको अग्लो कैलाशनाथ महादेवसम्म दर्शनार्थीको भीड लागेको छ । आज मात्रै मन्दिरको चारैवटा ढोका खुला रहने डोलेश्वर महादेव मन्दिरमा बिहान ४ बजेदेखि नै दर्शनार्थीको भीड लागेको डोलेश्वर महादेव मन्दिर व्यवस्थापन समितिका सचिव विश्वराम थापाले जानकारी दिनुभयो ।

मध्यराति मन्दिरमा विशेष पूजा गरेपछि बिहान ४ बजेदेखि मन्दिरको चारैवटा ढोका खुल्ला गरिएको र दर्शनार्थीका लागि सहज पूजा एवं दर्शन गर्ने व्यवस्था मिलाइएको उहाँले जानकारी दिनुभयो । अन्यदिनमा मन्दिरभित्र प्रवेश गर्न नपाइने भए पनि आज दर्शनार्थीले मन्दिरभित्र प्रवेश गरेर आफैँले पूजा एवं दर्शन गर्ने व्यवस्था मिलाइएको छ ।
दर्शनलाई सहज बनाउन सुरक्षाकर्मी र स्वयंसेवकको टोली परिचालन गरिएको छ । मन्दिरमा लाइन बसेको आधा घण्टाभित्र दर्शन गरिसक्ने गरी व्यवस्था मिलाइएको छ । यस वर्ष एकलाख दर्शनार्थी आउने अनुमान गरिएको छ ।

भारतबाट आएका ४०० साधुसन्तका लागि खाने बस्ने सुविधा मिलाइएको जानकारी दिँदै सचिव थापाले धुनी जगाउनका काठ उपलब्ध गराएको बताउनुभयो ।डोलेश्वर आउने साधुसन्त एवं बाबालाई समितिले एकएक थान धोती र कम्बल दिएको छ । यसैगरी फर्किने बेलामा उनीहरुलाई तहअनुसार रु एक हजार १००, रु एक हजार ३०० र रु एक हजार ५०० का दरले भेटी दिएर बिदाइ गरिने उहाँ बताउनुभयो ।

सिपाडोलको प्रसिद्ध आशापुरी महादेव मन्दिरमा दर्शनार्थीको भीड लागेको छ । मनले चिताएको आशा पूरा गर्ने जनविश्वास रहेको आशापुरी महादेवमा दर्शनार्थीको भीड लागेको छ । त्यस्तै यता सूर्यविनायक नगरपालिका–१० चित्तपोलमा रहेको साँगास्थित अग्लो महादेवको रुपमा चिनिएको कैलाशपति महादेव मन्दिरमा पनि बिहानैदेखि दर्शनार्थीको भीड लागेको छ । दर्शनार्थीलाई सहज दर्शन गर्ने व्यबस्था गरिएको र त्यसका लागि सुरक्षाकर्मीदेखि स्वयंसेवक परिचालन भएको मन्दिरका व्यवस्थापक कमल जैनले जानकारी दिनुभयो ।

आज एक लाख भक्तजनले दर्शन गर्ने अनुमान गरिएको, काठमाडौँ उपत्यका र काभ्रे, सिन्धुपाल्चोक र उपत्यका बाहिरबाट समेत आउनेका लागि सहज दर्शन, खानेपानी, चिया सर्वत एवं निःशुल्क भोजनको व्यवस्था गरिएको हिल टैंक होमका प्रमुखसमेत रहनुभएका जैनले जानकारी दिनुभयो । त्यसैगरी सूर्यविनायक नगरपालिका भित्र रहेका गुप्तेश्वर, सोमलिङ्गेश्वर, चरखण्डेश्वर, अनन्तलिङ्गेश्वर महादेव मन्दिरमा नि दर्शनार्थीको भीड लागेको छ ।(रासस)

काठमाडौँ, ९ फागुन– महाशिवरात्रिका अवसरमा पशुपतिनाथ मन्दिरलगायत देशभरका शिवालयमा देवादीदेव महादेवको पूजा आराधना गर्ने भक्तजनको बिहानैदेखि भीड लागेको छ । बिहान ७ बजेसम्म डेढ लाख बढी भक्तजनले पशुपतिनाथ मन्दिरभित्र प्रवेश गरी पूजा आराधना एवं दर्शन गरिसकेका छन् । लाखौँ भक्तजन पवित्र तीर्थस्थल पशुपति क्षेत्रमा लाम लागेर दर्शनको प्रतीक्षामा छन् । प्रत्येक वर्ष फागुन कृष्ण चतुर्दशी मध्यरातमा परेका दिन मनाइने महाशिवरात्रि पर्व आराध्यदेव भगवान् शिवको पूजा–आराधना गरी आज देशभर मनाइन्छ ।

नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक समितिले दिएको जानकारीअनुसार शुक्रबार दिउँसो ५ः४० बजेसम्म त्रयोदशी तिथि छ । त्यसपछि चतुर्दशी प्रारम्भ हुन्छ । चतुर्दशी तिथि शनिबार बेलुकी १८ः३७ बजेसम्म छ । मध्यरातमा चतुर्दशी तिथि शुक्रबार परेकाले आजै महाशिवरात्रि पर्व मनाउने निर्णय समितिले गरेको हो ।पर ब्रह्मले फागुन कृष्ण चतुर्दशीका दिन मध्यरातमा शिवरुप धारण गरेकाले मध्यरातमा चतुर्दशी तिथि परेकै दिन पूजा, आराधना, दर्शन गरे यस लोकमा सुख शान्ति र परलोकमा सद्गति प्राप्त हुने शास्त्रीय वचन रहेको समितिका अध्यक्ष प्रा डा रामचन्द्र गौतमले जानकारी दिनुभयो ।

पूजा आराधना गर्दा महादेव छिट्टै प्रसन्न हुने भएकाले आशुतोषसमेत भनिन्छ । यसैले आज बिहानैदेखि वैदिक सनातन हिन्दू धर्मावलम्बी नदी, कुण्ड र तलाउमा स्नान गरी शिवालयमा गई श्रद्धाभक्तिपूर्वक पूजा–आराधना गर्दछन् । शिवजी उत्पत्ति हुनुभएको रातका नामबाट नामकरण भएको यो पर्व कालरात्रि, मोहरात्रि, सुखरात्रि र शिवरात्रि नामक चार प्रमुख रात्रिमध्ये एक पवित्र पर्वका रूपमा शिव पुराण लगायतका ग्रन्थमा उल्लेखित छ ।

फागुन कृष्ण चतुर्दशीका दिन मनाइने यस पर्वलाई दिनदुःखी र कष्टपूर्ण अवस्थामा रहेका प्राणीको हृदयमा धर्मको उदय गराउने आशुतोष भगवान् शिवको अति प्यारो दिनका रूपमा पनि लिइन्छ ।

पशुपतिका चार ढोका तीन बजे नै खुल्यो
पशुपति क्षेत्रमा मेला भर्न आएका भक्तजनको सुविधाका लागि आज बिहान ३ बजेदेखि नै पशुपतिका चार ढोका खुला गरिएको पशुपति क्षेत्र विकास कोषका सदस्य सचिव डा प्रदीप ढकालले राससलाई जानकारी दिनुभयो ।पशुपतिमा दर्शनका लागि बाहिरी क्षेत्रबाट प्रवेश गर्ने पाँच वटा मूल लाइनको व्यवस्था गरिएको कोषले जनाएको छ । भित्र प्रवेश गरेपछि भने १० वटासम्म लाइनको व्यवस्था गरी दर्शनार्थी प्रवेश गरेको आधा घण्टामा फर्कने गरी बिहानको व्यवस्थापन गरिएको उहाँले सुनाउनुभयो ।

मित्रपार्क तथा गौरीघाट भएर उमाकुण्ड–दक्षिणामूर्ति हुँदै रूद्रगाडेश्वर उत्तरढोका, जयवागेश्वरी–ईटापाखा भएर भुवनेश्वरीस्थित फलामको सानो ढोका हुँदै पश्चिम ढोका, बत्तीसपुतली–गौशाला तथा एअरपोर्ट–तिलगङ्गा भएर पिङ्गलास्थान–सुमार्गी भवन हुँदै चार शिवालय–पञ्चदेवल दक्षिण ढोकाबाट एक÷एक लाम गरी बाहिरी रुपमा दर्शन गर्ने व्यवस्था मिलाइएको सदस्य सचिव ढकालले बताउनुभयो ।

यसैगरी तिलगङ्गा राममन्दिरतर्फ समेत आवश्यकताअनुसार एक लामको व्यवस्था गर्न सकिने गरी व्यवस्थापन मिलाउन लागिएको उहाँले बताउनुभयो । नित्य दर्शनार्थीका लागि बिहान ७ बजे अगावै भुवनेश्वरीस्थित फलामको सानो ढोकाबाट प्रवेशको व्यवस्था मिलाइएको थियो । जुन दर्शनमार्गबाट मन्दिर प्राङ्गण प्रवेश गरिन्छ सोहीमार्ग हुँदै मन्दिर प्राङगणबाट बाहिरिने व्यवस्था मिलाइएको छ ।

दर्शन गर्न आउने दर्शनार्थीको सवारी पार्किङका लागि सिफल, तिलगङ्गा, गुह्येश्वरी पारि, कोषको कार्यालय, वनकालीलगायत स्थानमा व्यवस्था मिलाइएको छ । आज पशुपतिनाथसँगै उपत्यकाका गोकर्णेश्र, डोलेश्वरलगायत शिव मन्दिरमा पनि भक्तजनको भीड लागेको छ ।

यसैगरी राजधानी बाहिरका शिव मन्दिरमा पनि धुमधामका साथ पूजा आराधना एवं दर्शन गर्ने भक्तजनको घुइँचो लागेको छ । महाशिवरात्रिका दिनमात्र यस वर्ष १० लाखभन्दा बढी दर्शनार्थीले पशुपति दर्शन गर्न सक्ने गरी व्यवस्थापन गरिएको छ ।महाशिवरात्रिमा पशुपति क्षेत्रमा भक्तजनको भीड लाग्ने भएपछि तीनवटै सुरक्षा निकायका गरी छ हजार सुरक्षाकर्मी परिचालन गरिएको छ । यसैगरी पाँच हजार स्वयंसेवक पनि पशुपति क्षेत्रमा परिचालन गरिएको कोषले जनाएको छ ।

दुई वर्ष अघिदेखि नै पशुपतिमा गाँजा, भाङ, धतुरोलगायत लागुपदार्थ निषेध गरिएको थियो । यस वर्ष पनि त्यसलाई निरन्तरता दिइएको छ । यस्ता पदार्थ सेवन, बेचबिखन गरेको पाइएमा प्रहरीले समातेर कारवाही गर्ने उहाँले बताउनुभयो ।

यस वर्षको महाशिवरात्रिमा मन्दिर परिसर साजसजावटमा विशेष ध्यान दिइएको छ । नेपाललगायत विदेशबाट समेत फूलमाला ल्याएर मन्दिर सजावट गरिएको छ । यसपटक नेपाल भ्रमण वर्षको अवसर समेत परेकाले पशुपति क्षेत्रलाई विशेष रुपमा सिँगारिएको छ । लाखौँ भक्तजनलाई पशुपति क्षेत्रको भ्रमण गराउने उद्देश्यले संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्ययन मन्त्री योगेशकुमार भट्टराईको संयोजकत्वमा १११ सदस्यीय मूल समारोह समिति गठन गरिएको छ ।

मूल समारोह समितिअन्तर्गत ११ उपसमिति पनि गठन गरिएको कोषका कार्यकारी निर्देशक डा घनश्याम खतिवडाले जानकारी दिनुभयो । ११ वटै उपसमितिको सक्रियतामा आज रातभर पनि भक्तजनले पशुपतिनाथको पूजा आराधना एवं दर्शन गर्न सक्ने गरी व्यवस्थापन मिलाइएको छ । (रासस)

लम्की: कैलालीको टीकापुर नगरपालिका–७ सत्तीमा आगलागीमा परेर मृत्यु भएका ७० वर्षीय लालबहादुर भण्डारीका परिवारलाई टीकापुर नगरपालिकाले राहत वितरण गरेको छ ।नगरपालिकाले भण्डारीका नाति श्यामबहादुरलाई किरिया खर्चका लागि रु २५ हजार हस्तान्तरण गरेको हो । राहत हस्तान्तरण गर्दै नगर प्रमुख तपेन्द्रबहादुर रावलले दुखद् घटना भएकाले पीडामा परेकासँग सरकार सँगै छ भन्ने अनुभूति गराउन क्रियाखर्च उपलब्ध गराइएको बताउनुभयो ।

“हामी नगरवासीको सुख र दुःखमा सँगै छौँ भन्ने अनुभूति दिलाउने उद्देश्य हो । यस्तो विपद्का बेला किरिया खर्चसम्म दिनुपर्छ भनी यो रकम दिएका हौँ”, नगर प्रमुख रावलले भन्नुभयो, “थोरै रकम भए पनि पीडामा दुःख साट्न आएका हौँ ।”सत्ती कर्णाली सामुदायिक वनसँग जोडिएको नदी किनारमा रहेको खरबारीमा आगलागी हुँदा भैँसी चराउन गएका भण्डारीको मङ्गलबार जलेर मृत्यु भएको थियो । खरमा लागेको आगो भण्डारीको लुगामा सल्केपछि भण्डारी भाग्न नसक्दा जलेर मृत्यु भएको थियो ।(रासस)

हेटौँडा:मकवानपुर जिल्लामा बालविवाह रोक्ने अभियानअन्तर्गत एक सातामा आठ जोडी बालबालिकाको विवाहमा रोक लगाइएको छ । बालविवाह मुक्त प्रदेश अभियानका सहजकर्ता र सिविन बाल हेल्पलाइन मकवानपुरको पहल एवं सम्वन्धित स्थानीय तहका जनप्रतिनिधिहरुको समन्वयमा बालविवाह गर्नमा रोक लागाइएको हो ।

एक सातामा भीमफेदी गाउँपालिकामा ७ वटा बालविवाहमा रोक लगाइएको छ । यसै गाउँपालिकाका अध्यक्ष हिदम लामाले बालविवाह न्यूनीकरण नगरी बालमैत्री पालिका घोषणा गर्न नसकिले भएकाले सर्वप्रथम बालविवाहमा रोक लगाउन पालिकाको तर्फबाट कुनै कसूर बाँकी नराख्ने बताउनुभयो ।

बालविवाह मुक्त प्रदेश सहजकर्ता पविना लामा, सिविन बाल हेल्पलाइनका जिल्ला संयोजक झविन्द्र ज्ञवालीलगायतको सहभागितामा बालविवाह रोक लगाउन गाउँपालिका कै छलफलमा अध्यक्ष लामाले भन्नु भएको हो । लामाले छलफलमा बालबालिकाको अभिभावकसँग बालविवाहविरुद्ध सरकारी नीतिको जानकारी गराएर बालबालिका र अभिभावकलाई सचेत गराउनु भएको थियो ।(रासस)

काठमाडौँ  :तनहुँको दमौलीमा आयोजित प्रथम लोक सांस्कृतिक महोत्सवमा १५ जातिका संस्कृति प्रदर्शन गरिएको छ । नगर क्षेत्रभित्र रहेका विभिन्न जातजातिका कलासंस्कृतिको प्रवद्र्धन गर्ने उद्देश्यले राष्ट्रिय लोक तथा दोहोरी गीत प्रतिष्ठान तनहुँको आयोजनामा बुधबार र बिहीबार सञ्चालित महोत्सवमा १५ जातिका मौलिक संस्कृति प्रदर्शन गरिएको हो ।

सांस्कृतिक महोत्सवमा नेवार जातिका लाखे र टाकटुके, मगर जातिका झ्याउरे र कौरा, क्षेत्री जातिको रोइला, परियारका पञ्चेबाजा र नौमती, गुरुङ जातिको छ्याटु, ब्राम्हण जातिका भजन र बालन, गन्धर्व जातिको तरवार, भुजेल जातिका झ्याउरे र चुड्का, दरै जातिका घाँटु र फूलपाती, चेपाङ जातिको झाँक्री, बोटे जातिको फूलपाती, क्षेत्री जातिको रत्यौली, तामाङ जातिको सेलो र रानाभाट जातिको रत्यौली नाच प्रस्तुत गरिएको आयोजकले जनाएको छ ।

सांस्कृतिक महोत्सवको पहिलो दिन बुधबार नेवा तजिलजि पुच, गलम्बास आमा समूह, क्षेत्री समाज, परियार समाज, तमु बौद्ध सेवा समाज, ब्राम्हण समाज, गन्धर्व समाज, भुजेल समाज व्यास नगर र दरै समाजले आफ्नो संस्कृति प्रदर्शन गरेका थिए भने दोस्रो दिन आज छङ्गेली नेवा गुठी, चेपाङ समाज, गन्धर्व समाज, बोटे समाज, तामाङ समाजलगायतले प्रस्तुति दिएका थिए ।

विभिन्न जातजातिको लोकसंस्कृतिको पहिचान र जातीय एकता कायम गराउने उद्देश्यले आयोजित सांस्कृतिक महोत्सव सफल भएको प्रतिष्ठानका अध्यक्ष सीतामाया गुरुङले बताउनुभयो । “सांस्कृतिक महोत्सवले परम्परागत लोकसंस्कृतिको उजागर हुनुका साथै नयाँ पुस्तालाई संस्कृतिको अनुसरण गर्न टेवा मिलेको अनुभूति भएको छ,” उहाँले भन्नुभयो ।

नगरक्षेत्रभित्र विभिन्न २५ जातजातिको बसोबास छ । महोत्सवमा १५ समुदायका २६ नृत्य सहभागी थिए । “अहिलेका कतिपय पुस्तालाई आफ्नै जातजातिको कला, संस्कृतिबारे जानकारी छैन”, महोत्सवका प्रवक्ता एवं प्रतिष्ठानका संरक्षक मेघनाथ रिमालले भन्नुभयो, “यस कार्यक्रमले नयाँ पुस्ताले संस्कृति बुझ्ने अवसर प्राप्त गरेका छन् ।”

लोक सांस्कृतिक महोत्सवमा सहभागी हुन आउनुभएका व्यास नगरपालिका–११ का रामबहादुर चेपाङले आफ्नो जातिको संस्कृति प्रस्तुत गर्दै अन्य जातिको मौलिक संस्कृतिबारे बुझ्ने अवसर प्राप्त भएको बताउनुभयो । “विभिन्न जातजातिको कला संस्कृतिबारे एउटै थलोबाट जानकारी लिने र हाम्रो जातिको संस्कृति प्रदर्शन गर्ने अवसर मिल्यो,” उहाँले भन्नुभयो ।

महोत्सवको समापन गर्दै व्यास नगरपालिकाका प्रमुख बैकुण्ठ न्यौपानेले सबै जातजातिबीच एकता आवश्यक रहेकोमा जोड दिँदै यस कार्यक्रमले मौलिक कला र संस्कृतिको जगेर्ना गर्न सहयोग पुगेको बताउनुभयो ।विसं २०६८ को जनगणनाअनुसार व्यास नगरपालिकाको जनसङ्ख्या ७० हजार ३३५ रहेको छ । जसमध्ये सबैभन्दा बढी मगर जातिका समुदायका व्यास नगरपालिकामा बसोबास गर्दछन् । नगरपालिकाभित्र मगर जातिको समुदाय पहिलो रहेको छ । १३ हजार ७१५ जनसङ्ख्या मगर रहेको नगरपालिकामा यो कुल जनसङ्ख्याको १९।४९ प्रतिशत हो ।

मगरपछि दोस्रो जातिको रुपमा ब्राम्हण जाति रहेको छ । नगरपालिकाभित्र ब्राम्हण जातिको जनसङ्ख्या १५।१५ प्रतिशत अर्थात् १० हजार ६५६ रहेको छ । त्यस्तै क्षेत्रीको जनसङ्ख्या १३ प्रतिशत अर्थात् नौ हजार ६२२, गुरुङ जातिको जनसङ्ख्या ८।७९ प्रतिशत अर्थात् छ हजार १८९ रहेको छ ।

त्यस्तै नेवार ६ हजार १०५, कामी पाँच हजार ३६०, सार्की तीन हजार १२३, दरै तीन हजार १०९, दमै दुई हजार ५३९, मुस्लिम एक हजार ६५९, घर्ती भुजेल एक हजार ६६१, ठकुरी एक हजार २६६, कुमाल एक हजार २५२, बोटे ७३९, सन्यासी ६७५, दुरा ६५४ र अन्य दुई हजार ११ रहेको व्यास नगरपालिकाले जनाएको छ ।चुड्का, घाटु र कौरा यहाँका लोक नृत्यहरु हुन् भने घाटु, भैलो, झ्याउरे र परम्परागत तीजका गीतहरु तथा नृत्य पनि यस नगरपालिकाका सर्वाधिक लोकप्रिय संस्कृति हुन् । (रासस)

काठमाडौँ, ९ फागुन -प्रत्येक वर्ष फागुन कृष्ण चतुर्दशी मध्यरातमा परेका दिन मनाइने महाशिवरात्रि पर्व आराध्यदेव भगवान् शिवको पूजा–आराधना गरी आज देशभर मनाइँदैछ ।शुक्रबार दिउँसो ५ः४० बजेसम्म त्रयोदशी तिथि छ । त्यसपछि चतुर्दशी प्रारम्भ हुन्छ । चतुर्दशी तिथि शनिबार बेलुकी १८ः३७ बजेसम्म छ । मध्यरातमा चतुर्दशी तिथि शुक्रबार परेकाले यसैदिन महाशिवरात्रि पर्व मनाउने निर्णय गरिएको नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक समितिले जनाएको छ ।

पर ब्रह्मले फागुन कृष्ण चतुर्दशीका दिन मध्यरातमा शिवरुप धारण गरेकाले मध्यरातमा चतुर्दशी तिथि परेकै दिन पूजा, आराधना, दर्शन गरे यस लोकमा सुख शान्ति र परलोकमा सद्गति प्राप्त हुने शास्त्रीय वचन रहेको समितिका अध्यक्ष प्रा डा रामचन्द्र गौतमले राससलाई जानकारी दिनुभयो ।

वैदिक सनातन हिन्दू धर्मावलम्बीहरु आज बिहानैदेखि नदी, कुण्ड र तलाउमा स्नान गरेर शिवालयमा गई श्रद्धाभक्तिपूर्वक पूजा–आराधना गर्दछन् । शिवजी उत्पत्ति हुनुभएको रातका नामबाट नामकरण भएको यो पर्व कालरात्रि, मोहरात्रि, सुखरात्रि र शिवरात्रि नामक चार प्रमुख रात्रिमध्ये एक पवित्र पर्वका रूपमा शिव पुराण लगायतका ग्रन्थमा उल्लेखित छ ।

फागुन कृष्ण चतुर्दशीका दिन मनाइने यस पर्वलाई दीनदुःखी र कष्टपूर्ण अवस्थामा रहेका प्राणीको हृदयमा धर्मको उदय गराउने आशुतोष भगवान् शिवको अति प्यारो दिनका रूपमा पनि लिइन्छ । माघ महिनामा महादेवको रुद्रत्व अर्थात् जगत्लाई रुवाउने वा संहार गर्ने तत्वले गर्दा पत्रविहीन भई जीर्ण भइरहेका रूख, बिरुवा तथा झारहरू उनै महादेवको शिवत्व ९जगत्को कल्याण गर्ने तत्व०ले गर्दा फागुनमा पलाउन थाल्ने हुनाले शिवरात्रि मनाउने गरिएको हो भन्ने भनाइ छ ।

व्रतमध्ये सर्वोत्तम कहलिएको महाशिवरात्रिका दिन आज भक्तजनले शुद्ध भई शिव मन्दिरमा पूजा–अर्चना गरी व्रत बस्ने र भगवान् शिवको प्रिय वस्तु दूध, धतुरो र बेलपत्र चढाउने गर्छन् । यस पर्वका दिन उपवास गरी रातभर जाग्राम बसे सर्वसिद्धि लाभ भई यमलोक जानु नपर्ने धार्मिक विश्वास छ । आजको दिन भगवान् महादेवलाई जाडो हुने जनविश्वासले प्रत्येक घर, चोक र मठ–मन्दिरमा दाउरा मागेर धुनी जगाई भजनकीर्तनका साथ सोही आगोमा प्रसाद बनाएर ग्रहण गरिन्छ ।

राष्ट्रिय सांस्कृतिक पर्वका रूपमा रहेको यो दिन आज पशुपतिनाथमा रातको चार प्रहरमा चार प्रकारका पूजाका अतिरिक्त महादीप, अखण्डदीप, लक्ष्यबत्ती तथा दीपोत्सवका साथै लाख बेलपत्र अर्पण गरिन्छ । कैलाशकूट र किराँतेश्वर सङ्गीत आश्रममा शास्त्रीय नाचगान गरिन्छ । भगवान् श्री महादेवको दर्शन गर्न र शिवरात्रि पर्वको मेला भर्न आज देशभरका विभिन्न भागलगायत छिमेकी राष्ट्र भारतका तीर्थयात्रीको पशुपतिनाथ मन्दिरमा घुइँचो लाग्छ ।

बिहान तीन बजे नै पशुपतिका चार ढोका खुल्ने

यसैबीच पशुपति क्षेत्रमा मेला भर्न आउने भक्तजनहरूको सुविधाका लागि यसवर्ष विशेष प्रबन्ध मिलाइएको कोषका सदस्य सचिव डा प्रदीप ढकालले बताउनुभयो । दुई वर्ष अघिदेखि नै पशुपतिमा गाँजा, भाङ, धतुरोलगायत लागू पदार्थ निषेध गरिएको थियो । यस वर्ष पनि त्यसलाई निरन्तरता दिइएको छ । यस्ता पदार्थ सेवन, बेचबिखन गरेको पाइएमा प्रहरीले समातेर कारबाही गर्ने उहाँले बताउनुभयो ।

महाशिवरात्रिका अवसरमा शुक्रबार बिहान तीन बजेदेखि नै पशुपतिका चार ढोका खोलिने कोषले जनाएको छ । यस वर्ष १० लाखभन्दा बढी दर्शनार्थीले महाशिवरात्रिका दिनमात्र पशुपति दर्शन गर्न सक्ने गरी व्यवस्थापन गरिएको छ । यस वर्षको महाशिवरात्रिमा मन्दिर परिसर साजसजावटमा विशेष ध्यान दिइएको छ । नेपाललगायत विदेशबाट फूलमाला ल्याएर मन्दिर सजावट गरिएको छ ।
दर्शनका लागि पाँच वटा लाइन

यसवर्ष महाशिवरात्रिका अवसरमा पशुपतिमा दर्शनका लागि पाँच वटा लाइनको व्यवस्था गरिएको पशुपति क्षेत्र विकास कोषले जनाएको छ । मित्रपार्क तथा गौरीघाट भएर उमाकुण्ड–दक्षिणामूर्ति हुँदै रूद्रगाडेश्वर उत्तरढोका, जयवागेश्वरी–ईंटापाखा भएर भुवनेश्वरीस्थित फलामको सानो ढोका हुँदै पश्चिम ढोका, बत्तीसपुतली–गौशाला तथा एअरपोर्ट–तिलगङ्गा भएर पिङगलास्थान–सुमार्गी भवन हुँदै चार शिवालय–पञ्चदेवल दक्षिण ढोकाबाट एक÷एक लाम गरी बाहिरी रुपमा दर्शन गर्ने व्यवस्था मिलाइएको सदस्य सचिव ढकालले राससलाई जानकारी दिनुभयो ।

यसैगरी तिलगङ्गा राममन्दिरतर्फसमेत आवश्यकताअनुसार एक लामको व्यवस्था गर्न सकिने गरी व्यवस्थापन मिलाउन लागिएको उहाँले बताउनुभयो । नित्य दर्शनार्थीका लागि बिहान ७ बजे अगावै भुवनेश्वरीस्थित फलामको सानो ढोकाबाट प्रवेशको व्यवस्था मिलाइएको छ । जुन दर्शनमार्गबाट मन्दिर प्राङ्गण प्रवेश गरिन्छ सोहीमार्ग हुँदै मन्दिर प्राङगणबाट बाहिरिने व्यवस्था मिलाइएको छ ।

दर्शन गर्न आउने दर्शनार्थीको सवारी पार्किङका लागि सिफल, तिलगङ्गा, गुह्येश्वरी पारी, कोषको कार्यालय, वनकाली लगायत स्थानमा व्यवस्था मिलाइएको छ । आज पशुपतिनाथसँगै उपत्यकाका गोकर्णेश्र, डोलेश्वरलगायत शिव मन्दिरमा पनि भक्तजनको भीड लाग्छ । यसैगरी राजधानी बाहिरका शिव मन्दिरमा पनि धूमधामका साथ पूजा आराधना एवं दर्शन गर्ने भक्तजनको घुइँचो हुन्छ । (रासस)

लम्की, ७ फागुन  :कैलालीको टीकापुर नगरपालिका–७ सत्तीमा आगलागीमा परेर ७० वर्षीय लालबहादुर भण्डारीको मृत्यु भएको छ । सत्ती कर्णाली सामुदायिक वनसँग जोडिएको निजी खरबारीमा आफैले लगाएको आगो सल्किदा भैँसी चराउन गएका उहाँको जलेर मंगलबार मृत्यु भएको प्रहरी कार्यालय टीकापुरले जनाएको छ ।(रासस)

रुपन्देही, ६ फागुन -रुपन्देहीको मर्चवारमा बालिकामाथि भएको सामूहिक बलात्कारको घटना सेलाउन नपाउँदै बुटवलमा एक महिलामाथि बलात्कार भएको छ ।गए राति १ः३० बजे घरमा कोही नभएको मौका पारी बुटवलकी महिलालाई बलात्कार गरेको आरोपमा स्थानीयवासी १९ वर्षीय रामकिसुन थारुलाई पक्राउ गरेको प्रहरीले जनाएको छ ।

आज बुटवलमा आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा इलाका प्रहरी कार्यालय बुटवलका प्रमुख प्रहरी नायब उपरीक्षक भीमलाल भट्टराईले पीडितको किटानी जाहेरीको आधारमा थारुलाई पक्राउ गरी कानूनी कारवाही प्रक्रिया अगाडि बढाएको बताउनुभयो ।रुपन्देहीको सम्मरीमाई गाउँपालिकामा १६ वर्षीया किशोरीमाथि आइतबार राति सामूहिक बलात्कार भएको थियो ।

सम्मरीमाई गाउँपालिका–३ स्थित गाउँमा महायज्ञ चलिरहेको बेला आफ्नै घरभित्र रहेकी बालीकालाई घर बाहिर बोलाएर नजिकै निर्माणाधीन अवस्थामा रहेको भवनमा लगेर तीन युवकले बलात्कार गरेको रुपन्देही प्रहरीले जनाएको छ । पीडितका आफन्तले सोमबार बिहान इलाका प्रहरी कार्यालय मर्चवारमा पुगेर जाहेरी दिएपछि घटना बाहिर आएको थियो । बालिकाको भैरहवास्थित भीम अस्पतालमा उपचार भइरहेको छ । (रासस)

सुरुङ्गा, ६ फागुन  :बाह्रदशी गाउँपालिका–१ भागुडुब्बा बजारदेखि पश्चिम बिरिङखोलाको किनारसम्म सडक कालोपत्र गरिएसँगै त्यस क्षेत्रका सर्वसाधारण हर्षित भएका छन् । सुगम जिल्लाका रूपमा चिनिएको झापाको पनि दुर्गम गाउँका रूपमा रहेको बाह्रदशी गाउँपालिकामा सडक कलोपत्र हुन थालेसँगै स्थानीयवासी हर्षित भएका हुन् । आदिवासी समुदायको बाहुल्य रहेको भागुडुब्बा विकासका दृष्टिकोणले पछि परेको ठाउँ हो । मुलुक सङ्घीयतामा गएसँगै स्थानीय तहको निर्वाचनपछि यस गाउँपालिकामा अहिले विकास निर्माणका कामले गति लिएको छ । योसँगै स्थानीयवासीसमेत हर्षित बनेका हुन् ।

सीमाक्षेत्र विकास कार्यक्रमअन्तर्गत रु ४१ लाखको लागतमा गाउँपालिकाभित्र भागुडुब्बा बजार पश्चिम बिरिङखोलाको किनारसम्मको सडक कालोपत्र गरिएसँगै आवागमनमा सहज भएको स्थानीयवासीको भनाइ छ । अहिले गाउँपालिकाले ३ नं वडाको राजगढबजार र आसपासको सडक रु एक करोड खर्च गर्दै कालोपत्र गरेको छ । योसँगै गाउँपालिकाभित्र रहेका अन्य सडकको समेत कालोपत्रका लागि विस्तृत आयोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) तयार गर्दै काम अघि बढाइएको छ ।

“भागुडुब्बाबाट बिरिङखोलासम्म सडकमा गरिएको कलोपत्र गाउँपालिकाभित्रकै पहिलो र नमूना सडक हो”, वडा नं १ का अध्यक्ष शम्भुसिंह राजवंशीले भन्नुभयो, “यो सडक निर्माणसँगै यस क्षेत्रका स्थानीयवासीलाई भागुडुब्बा र राजगढबजार आउन तथा भारतीय बजार दिघल बैंकसम्म जानसमेत सहज भएको छ ।”

गाउँपालिकाले अहिले सडक कालोपत्र, गाउँगाउँमा विद्युत् विस्तारसँगै विकासका पूर्वाधारलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेसँगै गाउँकै मुहार फेरिएको स्थानीयवासी दिलीप राजवंशी बताउनुहुन्छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “गाउँमा यति राम्रो सडक बन्ला भन्ने लागेकै थिएन, वर्षाैँदेखि धुलाम्मे र हिलाम्मे सडकमा हिँड्न बाध्य थियौँ, अहिले सडक कालोपत्र भएसँगै दक्षिणी झापाका हामी सबैलाई सहज भएको छ ।”

सडक कालोपत्र नहुँदा हिउँदमा धुलो र वर्षामा हिलैहिलो हुने समस्या हटेर गएको स्थानीयवासी पुष्पा यादवले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “घर अगाडिको बाटो कालोपत्र हुँदा छुट्टै आनन्द हुँदोरहेछ । छोराछोरीलाई स्कूल पठाउन पनि पहिला समस्या थियो, अहिले नानीहरु साइकलमा आफैँ स्कूल जान्छन् ।”

उहाँका अनुसार सडक कालोपत्र गर्नुअघि वर्षात्को समयमा सडकमा परेका खाल्डाखुल्डीका कारण पानी जम्ने गरेकाले गाउँमा कोही बिरामी हुँदा एम्बुलेन्स ल्याउने अवस्था थिएन । “अहिले त्यो सबै समस्या हटेर गयो”, यादवले भन्नुभयो, “यहाँ बाटो मात्रै होइन वडाध्यक्षका रूपमा शम्भुसिंहलाई पाएपछि यो ठाउँको मुहारै फेरियो ।”

गाउँगाउँका सडक कालोपत्र गरेसँगै बाह्रदशी गाउँपालिका मात्र होइन, झापाको पुरानो सदरमुकाम झापा गाउँपालिकाका स्थानीयवासीसमेत खुशी देखिएका छन् । अहिले शहरका सडकभन्दा गाउँका सडक राम्रा भएपछि स्थानीयवासीमा उत्साह छाएको झापा गाउँपालिका अध्यक्ष जयनारायण साहले बताउनुभयो । “झापा गाउँपालिकाको पहिलो प्राथमिकता नै विकास निर्माण हो । त्यसमाथि पनि शिक्षासँगै सडक निर्माण, खानेपानी, विद्युत्, कृषिलाई गाउँपालिकाले विशेष प्राथमिकतामा राखेको छ”, उहाँले भन्नुभयो, “अहिले हामी गाउँगाउँका सबै सडक कालोपत्र गरिरहेका छौँ, रु २० लाखमाथिका सबै योजना बोलपत्र प्रक्रियाबाट सडक कालोपत्र गरिरहेका छौँ ।”

गाउँ जोड्ने ठूला मात्र होइन साना सडक पनि कालोपत्र गरेर चिल्लो बनाइएका कारण झापाको दक्षिणी क्षेत्रका सबै सडक चिटिक्क परेका छन् । सडक सञ्जालको पहुँच नपुगेको झापाका दुर्गम गाउँमा पनि अहिले सडक विस्तारसँगै कालोपत्र गर्न शुरु गरेसँगै स्थानीयवासी हर्षित देखिएका छन् । स्थानीय तहको निर्वाचनअघि झापाका मुख्य शहर विर्तामोड, दमक, अर्जुनधारा, काँकडभिट्टा र भद्रपुर जोड्नेबाहेक अन्य सडक पक्की थिएनन् । जिल्लामा दुर्गम मानिने कचनकवल गाउँपालिका क्षेत्रमा अहिले कालोपत्र दुईलेन सडक पुगेको छ ।

सडक कालोपत्र भएकै कारण गाउँका नागरिक बजार पुगेर समयमै घर फर्किन्छन् । ठूलाठूला यात्रुवाहक बस गाउँमै आउन थालेका छन् । बाह्रदशी गाउँपालिका–३ राजगढका वडा सदस्य लक्ष्मी निरौला अधिकारीले भन्नुभयो, “गाउँमा थुप्रै विकास गर्न बाँकी छ, हामी प्राथमिकताका आधारमा विकास निर्माणका काम गरिरहेका छौँ । पहिलो प्राथमिकतामा सडकलाई राखेका छौँ ।”कालोपत्र सडक गाउँमै पुगेपछि स्थानीय उत्पादनले राम्रो बजार पाएको छ । गाउँमा उत्पादन गरिएका तरकारीलगायतका बाली शहरी क्षेत्रका बजारमा बिक्री गर्न लाने गरेको बाह्रदशीका कृषक लक्ष्मीनारायण साहले बताउनुभयो ।(रासस)

रुपन्देही  : गत पुसको १५ गते रुपन्देहीको देवदहमा बाबुले छोरीलाई बलात्कार गरे । श्रीमती दिदीको घर गएको मौका छोपी रातिको समयमा ३७ वर्षीय बाबुले १४ वर्षीया नाबालिकामाथि बलात्कार गरेका हुन् । पीडकलाई प्रहरीले पक्राउ गरी जबर्जस्तीकरणीको मुद्दा चलाएको छ ।गत पुस ६ गते तिलोत्तमा नगरपालिकामा छिमेकी एक युवकले सात वर्षीय नाबालकमाथि बलात्कार गरे । घरमा कोही नभएको मौका छोपेर बालिकाका छिमेकी १८ वर्षीय बिमल क्षेत्रीले बालिकालाई फकाईफुल्याई शौचालयमा लगेर जबर्जस्ती करणी गरे । बालिकाको योनीबाट रगत बगेपछि परिवारले थाहा पाएर इलाका प्रहरी कार्यालय बुटवलमा उजुरी गरे ।

उनलाई पनि अहिले जबर्जस्ती करणीको मुद्दा चलाइएको इलाका प्रहरी कार्यालयले जानकारी दिएको छ । तिलोत्तमामै गत मङ्सिर २३ गते बाबुले आठ वर्षीय छोरीलाई बलात्कार गरेको घटना सार्वजनिक भयो । बलात्कार गर्ने बाबु अहिले जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा अपराधको सजाय भोगिरहेको इलाका प्रहरी कार्यालय बुटवलका प्रहरी निरीक्षक नवीन चुँदालीले जानकारी दिनुभयो ।

गत पुस १९ गते बुटवलको वडा नं ११ मा १४ वर्षीया बालिका बलात्कृत भइन् । स्थानीय २१ वर्षीय विवेक थापाले तीनाउ नदी किनारमा लगेर बालिकालाई बलात्कार गरे । थापाविरुद्ध परिवारले उजुरी दिएपछि उनलाई पनि प्रहरीले मुद्दा चलाएको छ । दश वर्षमुनिका बालबालिकालाई बलात्कार भए १० देखि १५ वर्षसम्मको कैद सजाय हुने कानूनी व्यवस्था छ ।

पछिल्लो समय बलात्कारका घटना बढेका प्रहरी तथ्याङ्कले देखाउँछ । तीमध्ये अधिकांश घटनाहरु आफन्तबाटै हुने गरेका छन् । दुईदेखि ७० वर्षसम्मका वृद्धमाथि बलात्कारका घटना भएका कारण समाजमा किशोरी र महिला असुरक्षित छन् भन्ने देखाउँछ । जिल्ला प्रहरी कार्यालयका अनुसार आर्थिक वर्ष २०७६÷७७ मा ३५ बलात्कारका मुद्दा दर्ता भएका छन् जसमध्ये १८ वर्षमुनिका बालिकामाथि बलात्कारका कारण १६ मुद्दा दर्ता छन् ।

गत आव ०७५÷७६ मा ७० वटा बलात्कारका मुद्दा दर्ता भएका छन् । तीमध्ये १९ मुद्दा १८ वर्षमुनिका बालिकामाथि बलात्कारका कारण दर्ता भएका जिल्ला प्रहरी कार्यालयका प्रवक्ता प्रहरी नायब उपरीक्षक खड्कबहादुर खत्रीले जानकारी दिनुभयो । “अपराधमा परिवार नातेदारका व्यक्ति नै संलग्न हुनु गम्भीर विषय हो, यस्तो आपराधिक मनोवृत्तिलाई निरुत्सहित गर्न परिवार र समुदाय सचेत हुनुपर्छ”, प्रवक्ता खत्रीले भन्नुभयो ।

बलात्कारका घटनाले गर्दा बालिका र किशोरी विद्यालयमा समेत असुरक्षित महसुस गर्छन् । बलात्कारका घटनाले अभिभावक र विद्यार्थीमा नकारात्मक छाप परेको छ । “केही कारणले विद्यालयमा ढिलाइ भयो भने अभिभावकहरु आत्तिएर विद्यालयमै आइपुग्नुहुन्छ”, लुम्बिनी सांस्कृतिक नगरपालिकाको अमारी प्राथमिक विद्यालयका शिक्षक लक्ष्मी मिश्रा भन्नुहुन्छ । बलात्कारका घटनाका कारण विश्वासको कमी हुँदा विद्यालय र समाजमा आपसी मित्रता, भाइचारको सम्बन्ध हराउँदै गएको उहाँको भनाइ छ ।

अधिवक्ता इन्दिरा आचार्यले घटनाका प्रकृति हेर्दा समाजमा छोरीहरु असुरक्षित छन् भन्ने देखिएको बताउनुभयो । “आर्थिक रूपमा कमजोर मानिसमाथि यस्ता घटना बढी भएका छन्”, आचार्य भन्नुहन्छ, “आपराधिक मनोवृत्तिका मानिस समाजमा भएकाले अभिभावक बढी सचेत हुनुपर्छ ।” समाजमा हुने कतिपय घटना बाहिर आउँदैनन् । अर्थिक रूपमा सक्षमहरूले घटना भित्रभित्रै लुकाउने र मिल्ने गरेको पाइन्छ ।

“हाम्रो क्षेत्रमा पनि हिंसा र बलात्कारका घटना भएको सुनिन्छ तर सामाजिक प्रतिष्ठाका कारण भित्रभित्रै मिलाउँदा प्रहरीको पुग्न पाउँदैन”, आचार्य भन्नुहुन्छ । कतिपय पीडक सम्पन्न वर्गबाट पनि हुने गरेको र त्यस्ता व्यक्तिबाट भएका घटना आर्थिक प्रलोभन र राजनीतिक पहुँचका कारण बाहिर आउन नसकेको उहाँको भनाइ छ । बुबा, दाजु र छिमेकीबाट समेत छोरीहरु असुरक्षित भएपछि विश्वास कसलाई गर्ने ? आचार्य प्रश्न गर्नुहुन्छ । (रासस)

कञ्चनपुर, ५ फागुन- थारू समुदायको परम्परागत संस्कृति हेर्नका लागि कञ्चनपुरको शुक्लाफाँटा नगरपालिका–३ जोनापुरस्थित खयरकन्द्रा घरवास (होमस्टे)मा टाढाटाढाबाट पर्यटक पुग्न थालेका छन् ।उद्घाटन नहुँदै आठ महिनाको अवधिमै छ सयभन्दा बढी आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक होमस्टेमा पुगेका छन् । होमस्टेमा बास बस्नका लागि पुग्ने पर्यटकलाई थारू समुदायका मौलिक परिकारका रुपमा रहेका माछा, घुँगी, सिध्रो, ढिक्री, पतौला, फुलौरा र स्थानीय जातका कुखुराको मासुका परिकारसँगै सखिया नृत्य देखाइने गरिएको छ ।

थारू समुदायले बस्नका लागि प्रयोग गर्दै आएका परम्परागत शैलीका घरमा पर्यटकलाई बास बस्ने व्यवस्था गरिएको छ । बाहिरबाट पुराना शैलीका घरहरु देखिने गरिए पनि घरभित्र पर्यटकलाई बस्नका लागि आधुनिक शैलीका शयन कक्ष, शौचालय र स्नान घरको व्यवस्था गरिएको छ ।एक कोठामा दुईजना पर्यटकलाई सहज रुपमा बस्नका लागि व्यवस्था गरिएको खयरकन्द्रा सामुदायिक होमस्टेका सचिव दान सिंह चौधरीले बताउनुभयो ।

“परम्परागत शैलीका घर, थारू संस्कृति, रहनसहन, पहिरनलगायत हेर्नकै लागि टाढाबाट पर्यटक पुग्ने गरेका छन्”, सचिव चौधरीले भन्नुभयो, “काठमाडौँ, पोखरा, पाल्पा, गुल्मी, बुटवलदेखि भारतका विभिन्न क्षेत्रबाट पर्यटक पुग्न थालेका छन् ।” जिल्लाकै आन्तरिक पर्यटकको रोजाइमा होमस्टे पर्न थालेको छ ।

“होमस्टेमा पुग्ने पर्यटकलाई घरमा आउने पाहुना झँै सत्कार गर्छौं । एक दिनका लागि बस्न आउने पर्यटक तीन–चार दिन बसेर जाने गरेका छन्”, होमस्टेका अध्यक्ष पुरन चौधरीले भन्नुभयो, “दक्षिण भारतबाट थारू समुदायको कलासंस्कृति र रहनसहनबारे जानकारी लिएर एक टोली पुगेर फर्किएको छ ।” मासिक रुपमा होमस्टे सञ्चालकले रु २० हजारभन्दा बढी आम्दानी गर्दै आएका छन् ।

पर्यटकले माग गरेका परिकार मेनुअनुसार उपलब्ध गराउने व्यवस्था गरिएको छ । भात र स्थानीय जातका कुखुराको मासु पर्यटकको रोजाइमा पर्ने गरेको छ । थारू समुदायका महिलाले लगाउने कलात्मक ढङ्गले तयार पारिने बुट्टेदार पोसाक अन्य क्षेत्रका थारू समुदायको भन्दा फरक रहेकाले पनि आन्तरिक र बाह्य पर्यटकको चासोका रुपमा रहेको छ । होमस्टेमा पुग्ने पर्यटकलाई थारू समुदायका अगुवाले संस्कृति, खानपानसँगै परम्परागतकालमा माछा मार्ने, सिकार गर्नेलगायत कलाकौशलका बारेमा समेत बेलिविस्तार लगाउने गरेका छन् ।

“थारू समुदायको संस्कृति जगेर्ना गर्ने र प्रचारप्रसार गर्ने माध्यम होमस्टे बनेको छ”, वसन्ती चौधरीले भन्नुभयो, “संस्कृतिबारे होमस्टेमा बास बस्नका लागि पुग्ने पर्यटकलाई जानकारीसँगै परम्परागत नृत्यहरु पुरानै शैलीमा देखाइने गरिने भएकाले यसबारे नयाँ पुस्ताले संस्कृतिबारे जानकारी पाउन थालेका छन् । पुरानो पुस्ताबाट नयाँ पुस्तामा संस्कृति हस्तान्तरण हुन थालेपछि संस्कृति संरक्षणमा टेवा पुगेको छ ।”

थारू समुदाय संस्कृतिमा समृद्ध भए पनि धेरै संस्कृतिसँग जोडिएका नृत्य र गीतहरु हराउँदै जान थालेका थिए । होमस्टे सञ्चालनमा आएपछि संस्कृति संरक्षणमा टेवा पुगेको उहाँको भनाइ छ । आठवटा घरमा होमस्टे सञ्चालन गरिएको छ । होमस्टेमा बास बस्ने घरहरु निर्माणका लागि राष्ट्रिय प्रकृति कोषले रु १३ लाख अनुदान रकम प्रदान गरेको छ । तीमध्ये रु ५० हजार कार्यालय सञ्चालन र रु ५० हजार भ्रमणमा खर्च गरिएको छ ।

बाँकी रु १२ लाख रकम होमस्टे सञ्चालनका लागि आठ परिवारले बाँडेका छन् । होमस्टे सञ्चालकहरुले आफ्नै लगानीमा सामुदायिक भवन निर्माणका लागि रु १६ लाख रकममा दुई कट्ठा जग्गा खरिद गरेका छन् । सामुदायिक भवन निर्माणका लागि जग्गा खरिद गर्न होमस्टे सञ्चालन गर्दै आएका आठ परिवारले रु दुई लाखका दरले रकम व्यहोरेका छन् । खरिद गरिएको जग्गामा तारागाउँ विकास समितिले प्रदान गरेको रु चार लाख रकम खर्चेर भवन निर्माणको कार्य शुरु गरिएको छ । “भवन निर्माणका लागि नगरपालिका कार्यालय र वडा कार्यालयलाई गुहारेका छौँ”, होमस्टेका अध्यक्ष चौधरीले भन्नुभयो, “आश्वासन पाइए पनि रकम हालसम्म पाइएको छैन ।”

होमस्टेका लागि नाच टोली गठनसँगै पर्यटकका लागि पस्कने परिकारबारे तालीम लिने कार्य भइसकेको छ । होमस्टेका माध्यमबाट रोजगारी सिर्जना गर्न, लोप हँुदै गएको संस्कृति जोगाउन, मौलिक पहिचान स्थापित गर्न र ऐतिहासिक वस्तुहरुको संरक्षणमा योगदान दिनका लागि होमस्टे सञ्चालन गरिएको हो । जोनापुर थारू समुदायको पुरानो गाउँ हो । विसं १९६५ मा यो गाउँ बसेको बूढापाकाहरुको भनाइ छ ।

जोनापुर गाउँमा थारू, ब्राह्मण, दलित र क्षेत्री गरी १६२ परिवारको बसोबास रहेको छ । परम्परागत थारू संस्कृतिको धरोहरका रुपमा जोनापुर गाउँ चिनिने गर्दछ । जोनापुरको दक्षिणी भेग शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जमा खैकन्द्रा नाम गरेको ठुलो प्राकृतिक ताल रहेको छ । यसै तालको नामबाट यस होमस्टेको नामकरण गरिएको छ । ताल कमलको फूल, चराचुरुङ्गी र जलचरका लागि प्रख्यात रहेको छ । ताल पुरिँदै जान थालेकामा होमस्टे सञ्चालकले चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । ताल व्यवस्थापनसँगै निकुञ्जमा पर्यटक प्रवेशका लागि नाका खोल्नका लागि होमस्टे सञ्चालकहरुले मागसमेत गरेका छन् ।

होमस्टेमा आउने पर्यटकलाई निकुञ्ज घुम्ने व्यवस्था मिलाइए अझै पर्यटक बढ्न सक्ने देखिएको छ । कोलाहलबाट टाढा एकान्तमा रम्न चाहनेका लागि होमस्टे गन्तव्यका रुपमा रहेको छ । होमस्टे पुग्नका लागि नगरपालिकाको झलारी बजारदेखि दक्षिण छ किलोमिटरको दूरी तय गर्नुपर्दछ । दुई किलोमिटर सडक कालोपत्र गरिएको छ भने चार किलोमिटर सडक ग्राभेल गरिएको छ । झलारी बजारबाट अटो जीपलगायत चढेर २० मिनेटमा होमस्टे भएको स्थानमा पुग्न सकिन्छ । छिट्टै होमस्टेको विधिवत् रुपमा उद्घाटन गरी सञ्चालनमा ल्याउने तयारी थालिएको छ । (रासस)

सुरुङ्गा, ५ फागुन  – झापा र मोरङमा बसोबास गर्दै आएका आदिवासी समुदाय हुन् ‘धिमाल’ । सो समुदाय आफ्नै भाषा, मौलिक पहिचान, जीवनशैली, वेषभूषा, लोक धर्म र संस्कृतिले सुसज्जित रहेको । अल्पसङ्ख्यक जातिका रुपमा रहेको सो समुदायको जनसङ्ख्या पछिल्लो जनगणना अनुसार ३० हजारको हाराहारीमा रहेको छ ।आदिमकालबाट प्रकृतिमा निर्भर रहेको धिमाल समुदायले प्रकृति पूजामा विश्वास राख्दै आएको धिमाल जाति विकास केन्द्रका वरिष्ठ उपाध्यक्ष गणेशमान धिमालले बताउनुभयो ।

आफ्नै सामाजिक संस्कार भएको सो समुदायको जन्म, विवाह र मृत्यु संस्कार पनि छुट्टै रहेको छ । उहाँका अनुसार जात्री मेला, सिरजात, पार्वा, भेन्द्र, नावाङ्गी, गावा पूजा, जात्रा पूजा, टाकाबान्धा, रास पूजा, बान्धा पूजा, धुला पूजा, हाइजा पूजा, लक्ष्मी काइका पूजा आदि धिमालले मान्ने मौलिक चाडपर्व हुन् ।केन्द्रका वरिष्ठ उपाध्यक्ष धिमालले आफ्नै जातीय वेषभूषाले सुसज्जित हुने यस समुदायले युवा पुस्तालाई आफ्नो संस्कार र संस्कृति जानकारी गराउन नसक्दा अहिले आफ्नो मौलिक संस्कार र संस्कृति भुल्दै गएकोमा चिन्ता व्यक्त गर्नुहुन्छ ।

उहाँ भन्नुहुन्छ, “धिमाल समुदायका महिलाले लगाउने दाबोना, इतङ्गी, पातोलोइ, सामुठी, नोसोइ, तेपाना र पुरुषले लगाउने आसकोट, गान्जी, टेपाना, पाटुका, चेउका धारी, तुप्रीका विषयमा युवा पिँढीलाई हामीले बताउन नसक्दा हाम्रो मौलिक रीतिरिवाज ओझेलमा पर्दै गएको छ ।”उर्नी, ढोल, सेरेन्जा, तुन्जाइ, दोतारा, घोगोमोगो, बाँसुरी हाम्रा आफ्नै परम्परागत बाजा हुन् उपाध्यक्ष धिमाल भन्नुहुन्छ, “अहिले यी बाजा बजाउने युवा छैनन् । चाडपर्व, पूजाआजामा यस खाले बाजा बजाउनुपर्ने भए पनि युवा पुस्ताले संस्कार संस्कृति संरक्षणमा ध्यान नदिँदा हाम्रो मौलिक संस्कार संस्कृति नै लोप हुँदै गएको छ ।”

धिमाल समुदायका मौलिक गरगहना र जातीय पोशाकको संरक्षण गर्न बिर्तामोड नगरपालिकाले धिमाल महिलालाई अहिले जातीय पहिचान झल्काउने पहिरन ‘दाबोना’ अर्थात पेटानी बनाउन प्रोत्साहन गरिरहेको छ । जातीय पहिरन संरक्षण हुने र महिलाले त्यसलाई व्यावसायिकता प्रदान गरे आत्मनिर्भर बन्ने नगरपालिकाका सूचना अधिकारीसमेत रहनुभएका वडा नम्बर १ का अध्यक्ष अग्निप्रसाद पाण्डेले जानकारी दिनुभयो ।

उहाँले भन्नुभयो, “धिमाल समुदाय आफैँमा पछाडि छ त्यसमाथि संस्कार संस्कृतिले सुसज्जित भए पनि आफ्नै वेषभूषाको संरक्षण गर्न नसक्दा उनीहरुलाई सीप पनि सिकाउने र संस्कार संस्कृतिको संरक्षण गर्दै आत्मनिर्भर बनाउन नारी सङ्कल्प नामक संस्थासँग सहकार्य गर्दै धिमाल महिलालाई पेटानी बनाउने तालीम प्रदान गरिरहेका छौँ ।”
१८ धिमाल समुदायका महिलाले सोे तालीम लिइरहेको नारी संकल्प संस्थाका अध्यक्ष तुलसा खरेलले जानकारी दिनुभयो । ‘दाबोना’ अर्थात पेटानी धिमाल समुदायका महिलाले लगाउने गर्छन् ।

तर, आधुनिकताका कारण अहिले सो महिलाले पेटानी लगाउन छाड्दै गएका छन् । अझ युवा पुस्तामा आफ्नै जातीय पहिरनप्रति आकर्षण छैन । पेटानी बनाउन सिकाउँदै आउनुभएकी मोरङ पथरीकी सीता धिमालले भन्नुभयो, “पेटानी बनाउने मात्रै सीप सिक्ने हो भने धिमाल समुदायका महिला कोही पनि बेरोजगार हुनु पर्दैन ।” पेटानी गुन्यूजस्तै हो तर, पेटानी करिब पाँच÷छ हात मात्रको हुन्छ । पेटानी लगाउँदा महिला केवल छाती मात्रै ढाक्छन् । पेटानी लगाउने महिलाले चोलो लगाउँदैनन् । पेटानी लगाउने महिलाले छाती मात्रै छोप्छन् र पेटानी घुँडा मुन्तिरसम्म मात्र लगाउँछन् ।

पेटानी प्रायः कालो रङको हुन्छ । यो घरमै महिलाले धागो कातेर तानमा बनाउने गर्छन् । पेटानी बनाउने हाम्रो पुख्र्यौली पेशा हो उहाँले भन्नुभयो, “हाम्रो समुदायमा विवाह व्रतबन्धजस्ता कार्यमा पेटानी अनिवार्य छ तर, अहिलेका युवा पिँढीले पेटानी लगाउँदैनन् ।” सीप सिकाउन थालेपछि नगरका धिमाल महिला अहिले सीप सिक्न उत्साहित देखिएका छन् ।

दुई महिना अघिदेखि पेटानी बनाउने सीप सिक्दै आउनुभएकी बिर्तामोड–१ निवासी कोपिला धिमाल भन्नुहुन्छ, “हामी लजाएर रहेछ, एउटा मात्रै पेटानी बनाएर बिक्री गर्दा रु दुई हजार ५०० देखि तीन हजारसम्ममा बिक्री हुने गर्दाे रहेछ । दुई दिनमै तयार गर्न सकिने पेटानी महिनामा १२ देखि १५ वटा मात्रै बनाएर बिक्री गर्ने हो भने रु ३० हजारभन्दा बढी आम्दानी गर्न सकिने रहेछ ।”तालीममा सहभागी घिना धिमाल उमेरले ५० को हाराहारीमा हुनुहुन्छ तर, उहाँमा सीप सिक्ने इच्छा छ । उहाँ भन्नुहुन्छ, “बेलैमा सीप सिकेर यो व्यवसाय शुरु गरेको भए अहिलेसम्ममा मनग्य आम्दानी गरिसक्ने थिए ।”

बिर्तामोड नगरपालिकाले धिमाल समुदायका महिलाको जीवनस्तर सुधार्दै स्वावलम्बी बनाउन पेटानी बनाउने सीप सिकाए पनि दमक नगरपालिकाले पनि धिमाल समुदायलाई परापूर्वककालदेखि बसोवास गर्दै आएको नागरिकका रुपमा ‘प्रथम नागरिक’ घोषणा गर्दै धिमाल समुदायलाई सम्मान गरेको छ ।धिमाल समुदायको जनसङ्ख्या दमक नगरपालिकामा करिब १५ हजारको हाराहारीमा रहेको बताइएको छ । जातीय बसोबास सूची बनाउने काम गर्न लागिएको दमक नगरपालिकाका प्रमुख रोमनाथ ओलीले जानकारी दिनुभयोे ।(रासस)

मध्यपुरथिमि, ५ फागुन – महानगरीय प्रहरी परिसर भक्तपुरमा दर्ता हुने घरेलु हिंसाबाट पीडित महिलाको उजुरीमा मिलापत्र हुने गरेको छ । प्रहरीमा मात्रै नभई नगरपालिकाको न्यायिक समितिमा परेका सो सम्बन्धी उजुरी मिलापत्र नै हुने गरेको पाइएको छ ।विसं २०७५ माघदेखि २०७६ माघसम्ममा महानगरीय प्रहरी परिसरको महिला तथा बालबालिका सेवा केन्द्रमा १४३ महिला हिंसाको उजुरी दर्ता भएका थिए । ती अधिकांश उजुरी छलफल गरी मिलापत्रबाटै टुङ्ग्याएको केन्द्रकी प्रहरी सहायक निरीक्षक सानु श्रेष्ठले जानकारी दिनुभयो ।

उहाँका अनुसार दर्ता भएका उजुरीमध्ये शारीरिक यातना, कुटपिट गरी घर निकाला गरिएकामा ४३ मध्ये ३९ वटामा मिलापत्र गराएर पठाइएको थियो । चार उजुरीकर्ता पछि सम्पर्कमा नै नआएकाले त्यत्तिकै रहेको छ ।त्यस्तै शारीरिक तथा मानसिक र आर्थिक यातना दिएको ९६ उजुरी दर्ता भएका थिए । शारीरिकसँगै मानसिक यातना दिने र आवश्यक खर्चसमेत नदिई आर्थिक अभावमा पारेर यातना दिने घटनाको ९६ उजुरी दर्ता भएकामा ८४ मिलापत्र गराएको र १२ वटामा पीडित र पीडक पक्ष नआएकाले कुनै कारवाही नभएको सहायक निरीक्षक श्रेष्ठले जानकारी दिनुभयो ।

यौनजन्य ंिहंसामा चार उजुरी दर्ता भएकामा तीन वटाको मिलापत्र गराएको र एक पछि सम्पर्कमा नआएकाले त्यत्तिकै रहेको छ ।बहुविवाहतर्फ १६ उजुरी दर्ता भएकामा मिलापत्र नगराई कानूनी प्रक्रियामार्फत जिल्ला अदालतमा मुद्दा चलाएको थियो । खान लाउन नदिएको, शारीरिक, आर्थिक र मानसिक यातना दिएको, यौनजन्य यातना दिएको भनेर अधिकांश महिलाबाट आफ्नै श्रीमान्विरुद्ध उजुरी आउने गरेको पाइएको छ । यस्ता उजुरीउपर दुई पक्षबीच छलफल गराई सकेसम्म मिलापत्र गराई पठाएपछि ती घटनामा थप दोहोरो उजुरी नआउने गरेको प्रहरीको भनाइ छ ।

त्यही घटनामा मिलापत्रपछि दोहो¥याएर उजुरी नआउनु भनेको राम्रै होला भन्ने विश्वास गरिएको छ । त्यस्तै बलात्कारको घटनाबाट ३३, बलात्कार प्रयास घटनामा तीन जना महिला, बाल यौन दुव्र्यवहारमा दुई बालिका पीडित, मानव बेचबिखनका घटनामा एक महिला पीडित भएको उजुरी प्रहरीमा दर्ता भएका थिए । यी सबै उजुरीमा मिलापत्र नगराई जिल्ला अदालतमा मुद्दा दर्ता गरेर कानूनी कारवाहीमा अगाडि बढेको छ ।

शारीरिक, मानसिक, आर्थिक यातना दिएकालाई मिलापत्र गराएपछि त्यही पीडितको त्यस्तो समस्या नदेखिएको, खानलाउन दिएको पाइएको प्रहरी सहायक निरीक्षक श्रेष्ठको जानकारी दिनुभयो । शुरुमा परिवार बिखण्डन नहोस् भनेर छलफल तथा मिलापत्र गराउने र मिलापत्र नहुने अवस्थामा मात्रै अदालत पठाउने गरेको जनाइएको छ ।

पछिल्लो समयमा स्थानीय तहको न्यायिक समितिमा पनि अधिकांश मुद्दा घरेलु ंिहंसा र साधसधीयारका विवादको आउने गरेको सूर्यविनायक नगरपालिकाका उपप्रमुख जुना बस्नेतले जानकारी दिनुभयो । महिला हिंसाका बारेमा खानलाउन नदिएको, कुटपिट गरेको, सामान्य खर्च पनि नदिने गरेकोजस्ता उजुरी आउने र त्यो उजुरीमा दुवै पक्षलाई झिकाएर छलफल गराउने गरेको उहाँले बताउनुभयो ।उपप्रमुख बस्नेतले भन्नुभयो, “अधिकांश उजुरी मिलापत्र हुन्छ । मिलापत्र नहुने अवस्थामा मात्रै प्रहरी र अदालतमा जान्छ । सम्बन्धविच्छेदका मुद्दा न्यायिक समितिमा आउँदैन । ” (रासस)

मान्म, ४ फागुन  – गत वर्षको पुस ८ गते राति भएको आगलागीबाट जलेको खाडा बस्तीका २६ घरको पुनःनिर्माण सम्पन्न भएका छन् । प्रदेश सरकार र विभिन्न स्थानीय तहको सहयोगमा २६ घर पुनःनिर्माण गर्ने काम सम्पन्न भएको गाउँपालिकाका अध्यक्ष लक्ष्मण बमले जानकारी दिनुभयो ।आगलागीले खरानी भएको खाडामा भूकम्प प्रतिरोधी घर बनेपछि खाडाका स्थानीय खुसी भएका छन् । आगलागीले खरानी भएको खाडा वस्तीको स्वरुप नै बदलिएको छ ।

आपूmहरुले छिमेकीको घरमा आश्रय लिएर एक वर्ष बिताएपछि अव नमूना घरमा बस्न पाउने भएकाले निकै खुसी लागेको स्थानीयवासी विष्णुऋषी न्यौपानेले बताउनुभयो ।गाउँपालिका अध्यक्ष बमले प्रदेश सरकारको सहयोगमा बनेका २६ वटा नमूना घर निर्माण सम्पन्न भएर जनयुद्ध दिवसका अवसर पारेर पीडितलाई हस्तान्तरण गरिएको बताउनुभयो ।

उहाँले खाडामा जलेका ३२ घरमध्ये छ जनाको परिवार तराइतिर बसाई सरेर गएकाले २६ वटा परिवारको लागि मात्र घर निर्माण गरिएको उहाँको भनाइ छ । खाडामा नमूना बस्ती निर्माणका लागि गाँउपालिकाको निर्माण कार्यदलमा आवद्ध १०० जना युवा र अन्य क्षेत्रबाट ३० जना मिस्त्री लगाएर बस्ती पुनःनिर्माणको काम पूरा गरेको अध्यक्ष बमले बताउनुभयो । (रासस)

काठमाडौँ, ४ फागुन  -वाग्मती सफाइ महाअभियानको ३५३ औँ हप्तामा महाशिवरात्रिको तयारीका लागि पशुपति क्षेत्रको आर्यघाट, सूर्यघाट, राममन्दिर लगायत क्षेत्रमा सफाइ गरिएको छ ।सफाइमा १८ संस्थाका ३०० जनाभन्दा बढी अभियानकर्मी सहभागी भएको अधिकार सम्पन्न वाग्मती सभ्यता एकीकृत विकास समिति सञ्चालक सदस्य माला खरेलले जानकारी दिनुभयो । सफाइबाट चार मेट्रिक टन फोहर व्यवस्थापन गरिएको थियो ।

पशुपति क्षेत्र विकास कोषका कार्यकारी निर्देशक डा घनश्याम खतिवडा सफाइमा सहभागी हुनुभएको थियो । वैदिक सनातन हिन्दू धर्मावलम्बीको पर्व महाशिवरात्रिका अवसरमा कोष लगायत स्थानीय संस्थाको सक्रियतामा एक हप्ता अघिदेखि नै दैनिक सफाइ अभियान समेत चलिरहेको छ ।गुह्येश्वरीमाथिको वाग्मती सफाइ पनि महाशिवरात्रिका लागि वाग्मतीको पानी कञ्चन देखाउन केन्द्रित भएको छ । यस अवसरमा शनिबार सर्वेश्वर प्रतीक्षालय क्षेत्रमा विभिन्न विद्यालयका विद्यार्थीको समेत उत्साहजनक सहभागिता थियो ।

यसैगरी शनिबार उपत्यकाको रुद्रमती सफाइको छ वर्ष प्रवेशका अवसरमा विशेष कार्यक्रम आयोजना गरियो । कार्यक्रममा पूर्व प्रधानमन्त्री एवं नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा) का नेता माधवकुमार नेपाल, पूर्व मन्त्री एवं सांसद गगनकुमार थापा लगायत अभियानकर्मीले नदी सफाइका लागि सबैको भूमिका महत्वपूर्ण हुने बताउनुभएको थियो । मनोहरा सफाइको १५२ औँ हप्तामा बालकुमारी पुलमुनिको क्षेत्रमा सफाइ गरियो । सफाइबाट एक गाडी फोहर व्यवस्थापन गरिएको अभियानकर्मी चन्द्रप्रसाद दँगालले जानकारी दिनुभयो ।

चक्रपथ पश्चिम खण्ड सफाइको १३२ औँ हप्तामा सीतापाइला चोक सोल्टीदोबाटो क्षेत्रमा सफाइ गरियो । सफाइमा उत्साहजनक सहभागिता रहेको संयोजक ताराबहादुर कुँवरले जानकारी दिनुभयोे । सफाइबाट एक टन फोहर व्यवस्थापन गरिएको थियो । विष्णुमती, वाग्मतीको तिलगंगा र सुन्दरीघाट, चक्रपथको उत्तरी भेगमा पनि सफाइ गरिएको थियो । विसं २०७० जेठ ५ गते शुरु भएको वाग्मती सफाइ महाअभियानबाट प्रभावित भई उपत्यका लगायत देशभर १०६ स्थानमा सफाइ भइरहेको छ ।(रासस)

सोलुखुम्बु, २९ माघ : सोलुदूधकुण्ड नगरपालिका–११ तिङ्लाकी सानुमाया राई एक वर्षदेखि न्यायको खोजीमा भौँतारिनुभएको छ । विसं २०६४ फागुन ८ गते तिङ्लाका पञ्चवीर राईसँग मागी विवाह गर्नुभएकी राई आफ्नै घरपरिवारबाट पीडित बनेको बताउनुहुन्छ ।नेपाली सेनामा कार्यरत श्रीमान्को समेत विसं २०७५ असोज २ गते कमलपित्त (जन्डिस) का कारण मृत्यु भएपछि ससुरा रुङ्थे राईले घर निकाला गरेको पीडित राईको भनाइ छ । एक छोरा र दुई छोरीसमेतको जायजन्म भए पनि हाल आफू एक्लै बस्नुपर्ने बाध्यता रहेको सानुमायाको भनाइ छ ।

दश वर्षको छोरा निरोज राई, छ वर्षकी छोरी निर्जला राई र चार वर्षकी छोरी सिर्जना राई भए पनि ससुराले ज्यान मार्ने धम्की दिएर बालबच्चाको इच्छाविपरीत उनीहरूलाई जबर्जस्ती घरमा राखेर आफूलाई निकालेको उहाँको भनाइ छ ।श्रीमान् भए पनि घरमा बारम्बार गालीगलौज गर्ने, खानलाउनसमेत नदिने सानुमायाको गुनासो छ । “छोराछोरी मलाई देख्दा रोइकराई गर्छन्”, राईले भन्नुभयो, “संविधानतः पाँच वर्षको छोराछोरी आमाको साथमा हुनुपर्ने, उचित समयमा शिक्षा पाउनुपर्ने भए पनि त्यसको समेत उल्लङ्घन भएको छ ।”

सानुमायाले घर निकाला भएपछि २०७५ असोज २४ गते जिल्ला प्रहरी कार्यालय सोलुखुम्बुमा घरेलु हिंसा प्रभावितका लागि सेवा केन्द्र सल्लेरीमार्फत उजुरी दर्ता गर्नुभएको थियो । प्रहरीका अनुसार असोज २७ गते छलफल गरी मिलापत्र गराएको भए पनि ससुराले पुरानै व्यवहार दोहो¥याउँदा घरसमेत फर्कन नसकेको राईले गुनासो गर्नुभयो । “घरमा जाने अवस्था भएन, मेरो छोराछोरी लगेर गए”, राईले भन्नुभयो, “म देवरको घरमा बसँे, माइत घरमा जान पनि डर लाग्यो, अहिले मेरो ज्यानको सुरक्षा छैन, तर पनि प्रहरीले समेत न्याय दिलाउन सकेन ।”

श्रीमान् हुँदासमेत घरमा खानालाउन राम्रोसँग नपाएको सानुमायाले बताउनुभयो । श्रीमान्को मृत्युपश्चात नेपाली सेनाबाट प्राप्त गर्ने सेवासुविधाका लागि छोराछोरीसहित ‘हेडक्वार्टर’मा जानुपर्ने भए पनि छोराछोरी नदिएपछि सेवासुविधाबाट समेत वञ्चित हुनुपरेको उहाँको भनाइ छ । “मेरो उद्देश्य केही छैन, आफू अनपढ भएर दुःख पाएकैले पनि जस्तोसुकै कष्ट सहेर भए पनि मेरा छोराछोरीलाई राम्रो शिक्षा दिन्छु ।” प्रहरी कार्यालयबाट समेत न्याय नपाएपछि इन्सेक सोलुखुम्बुको शरणमा आउनुभएकी सानुमायाले आँशु झार्दै भन्नुभयो, “विद्यालय जाने उमेरका मेरा छोराछोरी विद्यालय जान पनि पाएका छैनन्, राम्रो खानलाउन पनि पाएनन्, हरेक अधिकारबाट वञ्चित गराइयो ।”

सानुमायाका ससुरा रुङ्थे राईलाई बारम्बार सम्पर्क गर्दा सम्पर्क हुन सकेको छैन । यता जिल्ला प्रहरी कार्यालय सोलुखुम्बुका प्रहरी निरीक्षक एवं सूचना अधिकारी महेन्द्र दर्नालले एकपटक सामान्य छलफल गराएको भए पनि पुनः नआएपछि समस्या समाधान भएको महसुस भएको बताउनुभयो । उहाँले तत्कालै प्रहरी कार्यालयमा दुवै पक्षलाई राखी कानूनसम्मत छोराछोरी आमाको जिम्मा लगाउने र सेनाबाट पाउने सेवासुविधा प्राप्त गर्ने वातावरण सिर्जना गरिदिने बताउनुभयो ।

के छ कानूनी व्यवस्था ?

मुलुकी देवानीसंहिता, २०७४ को भाग ३ को परिच्छेद ४ को दफा ११५ को उपदफा १ (क) मा पाँच वर्ष उमेर पूरा नभएको नाबालक भए आमाले अर्को विवाह गरेको भए वा नभए पनि निजले चाहेमा आमाको जिम्मा, सोही उपदफाको (ख) मा पाँच वर्षभन्दा माथिको नाबालक भए आमाले अर्को विवाह गरेको बाहेक निजले चाहेमा निजको जिम्मा रहने व्यवस्था उल्लेख छ । उपदफा १ ले सानुमायाको मागलाई सम्बोधन गर्न सहयोग पुग्ने देखिन्छ ।

सोही दफाको उपदफा ४ मा कुनै नाबालक यस दफाअन्तर्गत आमा वा बाबुमध्ये कुनैको जिम्मा रहेकोमा त्यसरी जिम्मा लिने बाबु वा आमाको मृत्यु भएमा जीवित रहेको आमा वा बाबुले अविलम्ब त्यस्तो नाबालक आफ्नो जिम्मामा लिनुपर्ने छ भन्नेसमेत उल्लेख गरेको छ । (रासस)

लहान  -सिरहा प्रहरीको सक्रियतामा निश्चित भएको तीन बालविवाह रोकिएको छ । बालिकाको उमेर नपुगी बालविवाह भइरहेको सूचनाको आधारमा जिल्ला प्रहरी कार्यालयबाट खटिएको प्रहरी टोलीले कर्जन्हा नगरपालिका–६ निवासी रिझन मुखियाको छोरी रन्जुकुमारी मुखिया, मिर्चैया नगरपालिका–१ निवासी श्रीराम कापैरको छोरी सङ्गीता कापैर र कल्याणपुर नगरपालिका–१ निवासी राम नरेश माझीको छोरी गनिता माझीको विवाह रोकेका हुन् ।

तीनवटै बालिकाको उमेर २० वर्ष नपुगेकाले हुन लागेको विवहलाई स्थानीय भद्रभलादमी बुद्धिजीवी तथा जनप्रतिनिधिको रोवहरमा रोकेको प्रहरी उपरीक्षक उमाप्रसाद चतुर्वेदीले जानकारी दिनुभयो । उमेर नपुगेकोले हाललाई सो विवाहलाई रोकेर बालविवाह नगर्ने सर्वपक्षीय सहमति भएको प्रहरी उपरीक्षक चतुर्वेदिले बताउनुभयो ।(रासस)

जाजरकोट, २८ माघ -समाजमा विद्यमान जातीय भेदभाव र छुवाछूतविरुद्ध यहाँका धामीझाँक्री तथा पुरोहित एकजुट भएका छन् । भेरी नगरपालिलाई पूर्णरुपमा छुवाछूतमुक्त अभियानलाई साथ दिन उनीहरुले एकजुट भएका हुन् । जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतविरुद्ध जागरण फैलाएर समृद्ध नगर बनाउने अभियानलाई साथ दिन समेत उनीहरुले सामूहिक प्रतिबद्धता जनाएका छन् । भेरी नगरपालिका–११ का रुपलाल शर्माले भन्नुभयो, “आफूहरु छुवाछूत गर्दैनौँ र समाजमा गर्न पनि दिन्नाँै, यस्तो कुकर्म कसैबाट भए सामूहिक रुपमा प्रतिकार गर्छौं ।”

भेरी नगरपालिका–४ एकदेव शर्माले भन्नुभयो, “आफ्नो घरमा बनाएको मन्दिरमा दलितसँगै सामूहिक रुपमा पूजापाठ गर्न आएको छँु, सानो जात र ठूलो जात भन्ने हुँदैन ।”नगरप्रमुख चन्द्रप्रकाश घर्तीले कुसंस्कारका रुपमा मूल जरो बनेको विभेदलाई हटाउनका लागि धामीझाँक्री तथा पुरोहितहरुको महत्वपूर्ण भूमिका हुने बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “समाजमा देवतालाई अगाडि सारेर नै छुवाछूतजस्तो हुने गरेकोे छ, अब हाम्रो यो सामाजिक अभियानमा धामीझाँक्री तथा पुरोहितले साथ दिनुभएको छ, यो खुशीको कुरा हो ।”(रासस)

बागलुङ, २८ माघ :गलकोट नगरपालिका–३ हटियाकी १६ वर्षीया किशोरी अञ्जु सुनार महिना दिनदेखि बेखबर छिन् । गत पुस २९ गते साँझ सदरमुकाम बागलुङबजारको कोठाबाट निस्केकी सुनार नफर्केपछि परिवारजन पीडामा छन् ।सुनार आमासँगै सदरमुकाम बसेर कालिका कन्या मन्दिर माविमा पढ्छिन् । आफन्तजनले सोमबार पत्रकार भेटघाट राखी बेपत्ता किशोरीको खोजीमा सघाउन सबैमा आग्रह गरेका छन् । “पुस २९ गते साँझ ६ः३० सम्म छोरी हामीसँगै थिई, त्यसपछि कता गई, अहिलेसम्म सम्पर्कमा आएकी छैन”, आमा मनकुमारीले भन्नुभयो ।

सोही दिन रातिदेखि नै परिवारजनले किशोरीको खोजी शुरु गरेका थिए । हराएको चार दिनपछि प्रहरीमा निवेदन दिएको आमा मनकुमारीले बताउनुभयो । प्रहरीले पनि खोजीकार्य तीव्र पारेको छ । अञ्जुले पढ्ने ९ कक्षाका विद्यार्थीसँग सोधपुछ गर्दा कक्षा ११ मा पढ्ने अनिल थापासँग उनको प्रेम सम्बन्ध रहेको पाइएको छ ।

बागलुङ नगरपालिका–११ रायडाँडाका थापा पनि करिब महिना दिनदेखि बेपत्ता छन् । उनको परिवारले पनि हराएको भनी प्रहरीमा निवेदन दिएको छ । दुवै परिवारले एकर्काप्रति आशङ्का गरेका छन् । दुवै जना सँगै रहेको या भागेर कतै गएको हुनसक्ने प्रहरीको प्रारम्भिक अनुमान छ । दुवै परिवारको निवेदनका आधारमा खोजीकार्य जारी रहेको प्रहरीको भनाइ छ । (रासस)

महोत्तरी, २७ माघ  -मध्यपूर्वी तराईमा श्रीपञ्चमीयता महावीर झण्डोत्सवको रौनक छ । खासगरी प्राचीन मिथिला क्षेत्रमा अहिले जताततै महावीर झण्डोत्सवको रौनक देखिँदो छ ।भक्ति, साहस र अतुलनीय पराक्रमका लागि सम्झिने त्रेताकालीन रामभक्त हनुमानलाई मिथिलामा विघ्ननाशक, सङ्कटमोचक, महावीर र पवनदुतसहितका नामले स्मरण गरिन्छ । महावीरका नाउँमा झण्डोत्सव आयोजना गरिँदा नगर÷गाउँ बस्तीमा कुनै विपत्ति नआउने, सुख–शान्ति छाउने र दुष्टको प्रवेश नहुने विश्वासले मिथिलामा यो महोत्सवको प्रचलन चलेको यस परम्पराका जानकार बताउँछन् ।

प्रदेश–२ का आठै जिल्लामा धमाधम महावीर झण्डोत्सव मेला आयोजन हुने र कैयौँ ठाउँमा सम्पन्न हुँदैछन् । यसबाहेक सीमावर्ती भारतीय जिल्लामा पनि महोत्सवको रौनक बाक्लै देखिँदो छ । रङ्गीचङ्गी पतकाजडित विशाल झण्डा महोत्सवको मुख्य आकर्षण हुने गर्छ । उत्तरायण (माघे सङ्क्रान्तिदेखि असार मसान्तसम्मको अवधि) को शुक्लपक्ष महोत्सवका लागि उपयुक्त मानिन्छ । चैतपछि हावाहुरीको प्रकोप बढ्ने हुँदा माघ÷फागुनमै बढीजसो महोत्सव आयोजना हुने गरेका महोत्तरीका प्रेस स्वतन्त्रता सेनानी ८० वर्षीय विन्देश्वरीप्रसाद मण्डल बताउनुहुन्छ ।

“महावीर झण्डोत्सव मिथिलामा सामूहिक रुपमा मनाइने हर्षोल्लासको उत्सव हो” आफ्नै बस्तीमा अहिले झण्डोत्सवमा सरिक रहनु भएका मण्डलले भन्नुभयो “श्रीपञ्चमीदेखि फागुन पूर्णिमासम्म वसन्तको उत्कर्ष रहने हुँदा धेरैजसो महावीर झण्डोत्सव यसैबीचमा आयोजन गरिन्छन् ।”महोत्सव आपसी भेटघाट र रमाइलो गर्न उपयुक्त अवसर मानिन्छ । महिनौँ लगाएर बनाइने आकर्षक पतकाजडित झण्डा ५० फिट अग्लासम्म बनाइन्छन् ।

तलैतलाका खण्डमा विन्ध्याञ्चल पर्वत बोकेका हनुमानका तस्बिर र शिरानमा विजयको प्रतीक मानिने रातो झण्डा फहराइने यो महोत्सवको खास आकर्षण हो ।भजनकीर्तन, खेल मनोरञ्जन र नाटक महोत्सवसहितका कार्यक्रम आयोजना गरिने यस अवसरमा दलका शीर्षतहका नेताको सहभागिताले राजनीतिक चहलपहल बढाउने गरेको मटिहानीस्थित राजकीय संस्कृत माध्यमिक विद्यालयका प्राचार्य ईश्वरी पौडेल बताउनुहुन्छ ।

शुक्लपक्षको ठीक मुहूर्तमा उद्घाटन गरिने महोत्सव कैयन ठाउँमा महिनाभरि लाग्ने गरेका छन् । खेतीपातीमा अलि फुर्सदिलो समय पर्दा मनोरञ्जनका लागि एक÷दुई दिन रमाइलै हुने गरे पनि लामो मेला भने अत्यन्त खर्चिलो र भड्किलो बन्दै गरेको टिप्पणी बढेको छ । यस्ताखाले धार्मिक अनुष्ठान समयक्रमअनुसार परिमार्जित गर्दै थोरै दिनका र कम खर्चिलो बनाउन आवश्यक रहेको नयाँ पुस्ताका शिक्षित युवा बताउँछन् ।

“हाम्रो संस्कृति थेग्ने र प्रवद्र्धन गर्ने मुख्यपक्ष त ठीक मान्न सकिन्छ” महोत्तरीको भङ्गाहा नगरपालिका—५ राजपुरका सामाजिक÷राजनीतिक कार्यकर्ता लक्ष्मण महतो भन्नुहुन्छ, “यद्यपि मेलामा सुरक्षा बन्दोबस्तमा राज्यको उपस्थितिले बढाउने खर्च, मेलामा बढ्ने फोहर र प्रदूषणले महामारी निम्तिने डर र मेलाका नाउँमा बढ्दो तडकभडक कम गर्न महोत्सव कम दिनका तथा कम खर्चमा आयोजना गरिनु पर्दछ ।” (रासस)

चरिकोट, २७ माघ -दोलखाको तामाकोशी गाउँपालिकाले ‘मेरो घर, सफा घर’ अभियान सञ्चालन गरेको छ । दोलखाको तामाकोशी गाउँपालिकाको छैटौँ गाउँसभाले उक्त अभियान तथा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुलाई मासिक भत्ता दिने निर्णय गरेको थियो । नागरिकलाई सरसफाइमा आकर्षित गराउन सो अभियान सञ्चालन गर्ने निर्णय गरिएको गाउँपालिका अध्यक्ष ईश्वरचन्द्र पोखरेलले बताउनुभयो ।

सरसफाइमा उत्कृष्ट हुने गाउँपालिकाभित्रका ६३ घर परिवारलाई पुरस्कारस्वरुप प्र्रत्येक वर्ष रु तीन हजार पुरस्कार प्रदान गरिने छ । पालिकाको छुटै टोलीले अनुगमन मूल्याङ्कन गर्ने र टोलीको सिफारिस आधारमा पुरस्कृत गरिनेछ ।

गाउँसभाले अपाङ्गता भएका ‘क’ र ‘ख’ वर्गका नागरिकलाई भत्ताको व्यवस्था गरेता पनि ‘ग’ वर्गकाले सुविधा नभएको भनेपछि मासिक रु एक हजार भत्ता दिने भएको छ । गाउँपालिकाले पालिकाका नागरिकको स्वास्थ्यलाई मध्यनजर गरी मधुमेह र रक्तचाप रोगीका लागि निःशुल्क औषधिको व्यवस्था गर्ने निर्णय गरेको प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत विज्ञान कोइरालले जानकारी दिनुभयो ।

दोलखाको तामाकोशी गाउँपालिकाले अधिल्ला वर्षमा असल छोरीबुहारी सम्मान, सुकुम्बासीलाई जग्गा दानजस्ता काम गर्दै आएको छ । हरेक नागरिकलाई स्थानीय सरकारको महसुस हुने गरी शैक्षिक, स्वास्थ्य, कृषि सामाजिक क्षेत्रमा विशेष योजना बनाई गाउँपालिका अघि बढिरहेको पालिका अध्यक्ष पोखरेलले बताउनुभयो । (रासस)

जाजरकोट, २७ माघ-साहुबाट लिएको ऋण तिर्न नसकेर भेरी नगरपालिका–११ कट्टी गाउँमा दर्जन स्थानीय दलित समुदाय विस्थापित भएका छन् । एक सय २५ घरधुरी भएको कट्टी गाउँका दलित समुदायले दैनिक जनजीविका चलाउनका लागि लिएको ऋण तिर्न नसक्दा भारतमा विस्थापित हुनुपरेको हो ।आफ्नो खेतबारीमा उत्पादन भएको अन्नले तीन महिना खाना नपुग्ने कट्टी गाउँका स्थानीयवासी दलित समुदाय साहुबाट ऋण लिएर दैनिक गुजारा चलाउँदै आएका छन् । यसरी लिएको ऋण तिर्न नसक्दा केही दलित समुदायका स्थानीयवासी विस्थापित हुनुपरेको दलबहादुर विकले भारतबाट टेलिफोनमा बताउनुभयो ।

उहाँसँगै जनज्योति आधारभूत विद्यालयमा कक्षा ३ मा पढ्ने दलबहादुरका छोरा पारस विक भारतमा काम गरिरहेका छन् । साहुको ऋण तिर्ने अवस्था भएमा मात्र गाउँमा आउने उनीहरुको भनाइ छ । यस समुदायका अधिकांश बालबालिका कक्षा ३ मा पढेर विद्यालय छाड्ने गरेका छन् ।

आर्थिक अवस्था कमजोर भएकै कारण विद्यालय निरन्तरता दिन नसकेको स्थानीयवासी युवा अमृत विकले जानकारी दिनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “दलित समुदायभित्र कक्षा १२ पास गरेका म मात्र हुँ, अरु कोही छैन ।”

उहाँले दिएको जानकारीअनुसार आधा दर्जन स्थानीयवासीको जग्गा साहुले आफ्नो नाममा लिएपछि जीवन निर्वाहका लागि भारत गएर विस्थापित भएका छन् । कट्टी गाउँका वीरमान विक, धर्मबहादुर विक, केशव विक, कर्णबहादुर विकलगायत अन्य स्थानीयवासी साहुको ऋण तिर्न नसकेर साहुलाई जग्गा पास गरी भारत विस्थापित भएका हुन् ।

उहाँहरुको जग्गा स्थानीय यदुप्रसाद शर्मा, हरिप्रसाद शर्मालगायतका अन्य पसल गरेका स्थानीयवासीले नाममा लिइसक्नुभएको छ । उहाँहरुको पसलबाट लिएको खाद्यान्न, लत्ताकपडा आदिको ऋण तिर्न दलित समुदायका स्थानीयले नसकेपछि जग्गा नै पास गरेर आधा दर्जन दलित समुदायका मानिस भारत पलायन भएका छन् । दलित बस्तीमा विद्युत् पुगे पनि दलित समुदायले प्रयोग गर्न पाएका छैनन् ।

भेरी नगरपालिकाबाट सिफारिस लिनका लागि रु एक हजार लाग्ने भएपछि सो रकम नपाउँदा यहाँका दलित समुदायको घरमा बत्ती बल्न नसकेको हो । घरमा खाद्यान्न र कपडा खरिद गर्ने पैसा छैन, कसरी विद्युत् बाल्नु स्थानीय अमृत विकले जानकारी दिनुभयो ।

गाउँ वारिपारि सबैको घरमा झिलिमिली बत्ती बलेको छ तर हाम्रो गाउँमा विद्युत् जोड्ने पैसा नहुँदा बत्ती बल्न सकेन के गर्नु स्थानीयवासी धर्म विकले भन्नुभयो, “बत्तीमुनिको अँध्यारोमा बस्न बाध्य छौँ, घरमा विद्युत् बाल्नका लागि अन्य सामग्री जोड्न सात हजारभन्दा बढी लाग्छ, त्यति पैसा कसरी पाउनु र बत्ती बाल्नु ?”

स्थानीय अधिकारकर्मी पार्वती विक भन्नुहुन्छ, “पढ्ने वातावरण र आर्थिक नहुँदा दलित समुदायका मानिस अहिलेको जमानामा पनि शिक्षा पाउनबाट वञ्चित छन्, गरीबको चरम पीडामा छन् यो समस्याबाट मुक्ति दिलाउनका लागि सबैले ध्यान दिनुप¥यो ।”

समस्यामा परेका दलित समुदायको कुरा लिएर केही सहयोग गर्न आग्रह गर्दै डिभिजन वनको प्रमुखको कार्यकक्षमा पुग्नुभएकी अधिकारकर्मी पार्वती विकले थप्नुभयो, “दलित समुदायको स्तर माथि उठाउने केही कार्यक्रम भए सहयोग गर्नुप¥यो ।” जाजरकोटमा यो गाउँ मात्र होइन, अधिकांश दलित समुदायको अवस्था आर्थिकरुपमा समस्यामूलक नै रहेको पाइएको छ ।

राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोग, जातीय भेदभाव तथा छुवाछूतविरुद्धको अधिकार, अनुगमन प्रतिवेदन २०७६ उल्लेख गरिएको प्रतिवेदनमा जाजरकोटमा कामी ३८ हजार ८५, दमार्इं÷ढोली छ हजार ८३१, सार्की ३०५८, बादी १२१७, गाइने १८७, लोहार १३१, धोबी १०१ र चमार÷हरिजन÷राम ७१ सङ्ख्या रहेको छ । दलित समुदायको साक्षर जनसङ्ख्यासमेत एक दम कम रहेको छ । (रासस)