डोटी, ११ फागुन  -सुदूरपश्चिम प्रदेशको प्रसिद्ध डेउडा, छलिया र हुड्ने नाच हिजोआज आम्दानीको गतिलो माध्यम बन्न थालेको छ । समाजमा हुनेखानेको विवाह, व्रतबन्ध, बढाईं आदिमा देखाइने गरिएका सुदूरपश्चिम प्रदेशका प्रसिद्ध छलिया र हुड्ने नाच हिजोआज व्यावसायिक बन्न थालेको हो । यस क्षेत्रमा आयोजना हुने विभिन्न समारोह, महोत्सव एवं महत्वपूर्ण कार्यक्रममा अहिले यी नाचको माग हुन थालेको छ ।

प्राचीन कथा, वीरयोद्धाका कथा तथा राजा रजौटका गीतमार्फत गाइने यी गीत आधुनिकताका नाममा केही वर्षअघि हराउने अवस्थामा पुगेको भए पनि अहिले भने आकर्षण बन्दैछन् ।आफ्नो कला देखाएर छलिया र हुड्के नाच्नेले राम्रै आम्दानी गर्न थालेका छन् । पहिले समाजका ठूलाबडा अर्थात् गाउँका मुखिया र हुनेखानेको घरमा विवाह, व्रतबन्ध आदिमा मात्र उक्त नाच देखाइने गरेकामा अहिले भने सबैका घरमा यसको माग हुने गरेको दिपायलका हुड्के नाच नाच्ने गगने नेपालीले बताउनुहुन्छ ।

उहाँले भन्नुभयो, “पहिले नाच देखाएको पारिश्रमिकबापत एक छाक खाना र एक दुई वटा लुगाफाटो पाइन्थ्यो तर अहिले भने नगद नै लिने गरेका छौँ र त्यो नगद पनि हामीले शुरुमै तोकेर जाने गर्दछौँ ।” सुदूरपश्चिम प्रदेशका विभिन्न ठाउँमा महोत्सवलगायतका धार्मिक कार्य चलेको ठाउँमा सबैभन्दा बढी छलिया र हुड्के नाचको माग आउने गरेको उद्योग वाणिज्य सङ्घ डोटीका महासचिव दीपकबहादुर खड्काले बताउनुभयो ।

उहाँले भन्नुभयो, “विभिन्न चाडबाडदेखि शुभकार्यमा हुड्के नभई शोभा हुँदैन, अहिले त हुड्के नाच्नेलाई पहिले नै ‘बुकिङ’ गर्नुपर्छ ।” यतिमात्र नभई डोटीको दिपायल र तिखाँका हुड्के नाच्नेलाई एक महिना पहिलेदेखि नै बुकिङ गरेर सम्झौतासमेत गर्नुपर्ने अवस्था आएको महासचिव खड्काले जानकारी दिनुभयो । दिपायलको हुड्के नाचका लागि दिनको रु १५ हजार र छलिया नाचको दैनिक ज्याला रु १५ देखि २० हजारसम्म रकम लिने गरेका छन् । छलिया नाच प्रायः बैतडी जिल्लाका स्थानीयले नाच्ने गर्दछन् ।

डोटीको शिखर नगरपालिकास्थित मुडभराका रायभान ढोलीले छलिया र हुड्के नाचबाट नै आफ्नो गुजारा चलेको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “महिनामा चार÷पाँच ठाउँमा मात्रै हुड्के देखाउन पाए वर्षभरिको खर्च चल्छ ।” रायभानले हुड्के नाच देखाएरै दुई छोराको क्याम्पस पढाई र घरखर्च धान्ने गर्नुभएको छ । त्यसैगरी सुदूरपश्चिम प्रदेशकै प्रख्यात बैतडीको छलिया नाचको अहिले सुदूरपश्चिमभर माग हुने गरेको छ ।

सबैतिरबाट माग बढ्न थालेपछि छलिया र हुड्के नाच्ने पनि व्यावसायिक बन्न थालेका छन् । विभिन्न ठाउँमा छलिया तथा हुड्के नाच्नेले क्लब गठन गरेका छन् भने उनीहरु आफ्ना सन्ततिलाई समेत नाच्न र गाउन सिकाउन थालेका छन् ।गत वर्ष डोटी, कञ्चनपुर, धनगढी, टीकापुर, साँफेबगर महोत्सवमा छलिया नाच देखाएर रु एक लाख ५० हजार कमाएको बैतडी छलिया समूहले बताएको छ । छलिया निकै जोखिमपूर्ण नाच पनि हो । बाजाको तालमा नाच्ने तथा नाच्न नजाने चोटपटक पनि लाग्ने गरेको दिपायलका स्थानीय तथा समाजसेवी घनश्याम पाठकले बताउनुभयो ।

“हुड्के नाचमा पुराना राजा रजौटा, वीर वीरङ्गना र देवीदेवताका जीवन गाथा गाउने गरिन्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “छलिया नाच भनेको बाजाको तालमा हतियार नचाएर खेल्ने नाच भएकाले नजानेमा चोट लाग्न सक्छ ।” सुदूरपश्चिममा नाचिने छलिया नाचले युद्धकला झल्काउने गर्दछ । सुदूरपश्चिम प्रदेशमा रहेका छलिया, हुड्के, चौलो भुवाँ नाचलाई व्यावसायिकतातर्फ लैजान सकिए यहाँको कलासंस्कृतिलगायत नाच्नेको पनि जीवनस्तर माथि उठ्नसक्ने स्थानीय डम्बर भण्डारीले बताउनुभयो ।

उहाँले भन्नुभयो, “सुदूरको संस्कृति जोगाउने र चिनाउने हो भने यी नाचको संरक्षण गर्नु जरुरी छ ।”हुड्के गीत नेपालको सुदूरपश्चिम क्षेत्रको प्रचलित गीत हो । यसलाई सुरिलो स्वरमा तीनदेखि चार जनाले मिलाएर गाउने गरिन्छ । यो गीत खासगरी सुदूरपश्चिम प्रदेशका बैतडी अछाम, बझाङ, बाजुरा, दार्चुला, डडेलधुरा तथा डोटी जिल्लामा मुख्यरूपमा गाउने गरिन्छ । हुड्के गीत अरु समयमा नभएर विषेशगरी यहाँका प्रशिद्ध मेला, चाडपर्व, जात्रामा गाइने एक प्रकारको नृत्य गर्न मिल्ने गीत हो ।

शिखर नगरपालिका– १ गुठेउडीका हुड्के नाच्ने हरी नेपालीले भन्नुभयो, “हुड्के नाच पञ्चे बाजाको तालमा गाउँदै नाचिने भएकाले यसको आफ्नै पहिचान छ ।”यो गीत विशेषगरी समूहमा प्रस्तुत गरिन्छ । स्थानीय भाषिकामा सिर्जित लोकप्रियता कमाएको यहाँको हुड्केले यस क्षेत्रभन्दा बाहिर पनि आफ्नो प्रभाव छोडेको छ । उक्त नाच र गीत खासगरी दशैँ, तिहार, होली, गौरा पर्व, मेला, पुतला, रत्यौली, विवाह, आदिमा प्रस्तुत गरिन्छ ।

यस गीतलाई एकलरुपमा पनि गाउन सकिन्छ । सुदूरपश्चिमको हुड्के तथा छलिया नाच छिमेकी मुलुक भारतका विभिन्न ठाउँमा गाइने तथा नाचिने गरिन्छ । मान्छेको जीवनमा आउने सुखदुःखका अनुभूति, मिलन विछोड तथा पुराना राजा रजौटाले गरेका काम आदि पक्षलाई उक्त गीतले गाथाका रुपमा प्रस्तुत गर्ने गर्दछ ।त्यसैगरी सुदूरपश्चिममा हुड्के, छलिया नाचसँगै डेउडा गीत पनि निकै लोकप्रिय बन्दै गएको छ । यहाँका पुराना डेउडा गीतहरुले हिजोआज मानिसको मन लोभ्याउने गरेको छ ।

यहाँका वनपाखालगायत विभिन्न ठाउँमा गाइने डेउडा गीतले सुदूरपश्चिमको कलासंस्कृति त झल्काउँछ नै यसबाहेक यो गीत यस क्षेत्रको विशेष चिनारी पनि बनेको स्थानीयवासी बताउछन् ।डेडा खेलबाट नै डेउडा संस्कृतिको उत्पत्ति भएको पाइन्छ । यसमा गायक गोलो घेरा बनाई पैतरीका साथ दुई समूहमा रहन्छन् र गीतमा सवाल जवाफ गर्ने गर्छन् । डेउडा खेललाई न्याउले खेल पनि भनिन्छ । यस खेलमा प्रायः एक समूह युवा र अर्को समूहमा युवती भएर बस्छन् ।

युवा युवा र युवतीबीचको सवाल जवाफमा पनि यो खेल हुन्छ । यो डेउडा सुदूरपश्चिमका नौ वटै जिल्लामा खेलेको देख्न पाइन्छ । समूहमा प्रश्नोत्तर शैलीमा डेढ पैतलीको पदमा सन्तुलन मिलाएर समूहमा लयबद्ध ढङ्गले गाइने र खेलिने खेल नै डेउडा खेल भएको सुदूरपश्चिमका चर्चित डेउडा गाएका सूर्यवीरही साउदले बताउनुभयो । बालकदेखि वृद्धवृद्धासम्मले उक्त डेउडा खेल्न मिल्ने र सकिने भएकाले पनि यो खेल सुदूरपश्चिममा प्रख्यात बनेको छ ।

डेउडा खेल गौरापर्वमा पनि खेल्ने गरिन्छ । डेउडा खेल देउडी पारेर खेलिने खेल (नृत्य) भएको केआइसिंह गाउँपालिका–६ का स्थानीय जगतबहादुर बलायरले बताउनुभयो ।झ्याउरेलगायत अन्य गीत गाउँदा र नाच्दा मादलको तालमा नाचिन्छ भने डेउडा नाच अथवा देउडा खेलमा खुट्टाको चाल मिलाउनु पर्ने हुन्छ । यसरी खुट्टा चाल्ने कार्यलाई पैतली अथवा पाइतो भनिन्छ । पाइतो हान्दा डेड स्टेप हान्नुपर्ने हुन्छ ।

एक स्टेपमा खुट्टा पूरा जान्छ भने अर्को स्टेपमा आधा जान्छ । यहाँ डेडीको प्रमुखता भएकाले यस खेलको नाम देउडा खेल र यसमा प्रयोग हुने गीतलाई डेउडा गीत भनिएको हो ।डेउडा खेलमा गीत गाउँदा पनि दुई पङ्क्तिमध्ये पहिलो पङ्क्तिको श्लोक पहिलो पटक पूरा र दोस्रो पटक आधा उच्चारण हुन्छ । डेउडा खेल अथवा न्याउल्या खेल भन्नाले कुनै खेलकूद नभएर एक मनोरञ्जनात्मक परम्परागत नृत्य पनि हो ।

डेउडा खेल्ने भन्नाले गोलो घेरा बनाएर पैतलाका तालमा समूहगतरुपमा नृत्य प्रस्तुत गर्नु भन्ने बुझ्नुपर्छ । डेउडा खेलका सहभागीले कुममा कुम जोडेर अथवा एकआपसमा पाखुरा समातेर समूहगतरुपमा खुट्टा अघिपछि गरेर गीतसँग सामान्य नृत्य गर्छन् ।विभिन्न उमेर समूहका महिला तथा पुरुषले यस गीतमा छुट्टाछुट्टै नृत्य गर्न सक्छन् भने एउटै समूहमा मिसिएर पनि खेल्ने गर्दछन् । डेउडा खेलमा विशेषगरी मायाप्रेम, विरह व्यथा, मानसिक भावको अभिव्यक्ति तथा लोक जीवनका मार्मिक स्वर प्रस्तुत भएको पाउन सकिन्छ ।

राजनीतिक, सामाजिक तथा वैयक्तिक व्यङ्ग्यका साथै सामाजिक उत्पीडन, विषमताजस्ता विषय डेउडामा बडो सुक्ष्मरुपले केलाएर प्रस्तुत गरिएको हुन्छ । सामूहिक देउडा खेल्दा डेउडीया ठूलो आँगन तथा चौरमा गोलो घेरा बनाएर मुखामुख गरी दुई समूहमा विभाजित हुन्छन् । दुवै समूहतिर दुई जना गीदाउडा हुन्छन् । गीतको उठान गर्ने व्यक्तिलाई गीदाउडा अथवा खेलाउडा भनिन्छ । बाँकी सहभागीले तिनले भनेको गीतलाई पछ्याउँदै, पाइतो (खुट्टाको ताल) मिलाएर देउडा गायन र नृत्यमा झुम्मिने गर्दछन् ।

यसरी प्रस्तुत गरिने सवाल जवाफलाई यहाँको भाषामा झिट्टा भनिने गरेको जोरायगल गाउँपालिका– ५ का डेउडीया कलाकार धनीराम नेपालीले बताउनुभयो । दोहरी शैलीमा देउडा खेल्दा गाउँ खाने कथा भन्ने गरिन्छ । यसमा प्रायः सबैजसो मान्छेले खेल्न सक्ने सामान्य किसिमको नाच प्रस्तुत गरिन्छ । यसरी डेउडा खेल्दा एकै ठाउँमा फरक फरक समूहहरू बनाएर पनि प्रस्तुत गर्ने गरिन्छ ।

बुढापाका, तन्नेरी पुरुष, महिला तथा बालबालिका छुट्टाछुट्टै पनि देउडा खेलेको पाइन्छ । सबै उमेरका मानिस पनि एकै समूहमा घेरा बनाएर नृत्य प्रस्तुत गरिन्छ । अपरिचित मान्छे एकै खेलमा जुटेर गीतै गीतको सवाल जवाफमार्फत परिचय गर्ने र मायाप्रेमका गीतसमेत गाउने गर्छन् । यसकारण पनि यो गीत रोचक बन्दै गएको यसका पारखी बताउँछन् । (रासस)

झिमरुक, ११ फागुन : नौ बहिनी गाउँपालिका–१ स्याउलीवाङकी चित्रकली बुढामगर १० वर्षको उमेरदेखि अल्लोबाट गाढाँ बनाउनुभयो । मगर जातिमा महिलाले १० वर्षमै आपूmले लगाउने गाढाँ बनाउनुपर्ने परम्पराअनुसार उहाँले गाढाँ बनाउन सिक्नुभयो ।सानै उमेरदेखि अल्लोको काम गर्नुभएकी चित्रकली अहिले जिल्लामै व्यावसायिक रुपमा अल्लो व्यवसाय गर्दै आउनुभएको छ । विसं २०५७ देखि धागो खरिद–बिक्री, २०६२ सालमा अल्लोको धागोबाट कपडा बुन्ने तालीम लिनुभएकी उहाँले २०६३ सालमा कोठी हिमाल अल्लो कपडा उद्योग दर्ता गरी बाहानेमा व्यावसायिक रुपमा अल्लो व्यवसाय सञ्चालन गर्नुभएको हो ।

व्यावसायिक रुपमा अल्लो व्यवसायमा लाग्नुभएकी चित्रकली प्यूठानकी एक सफल उद्यमी मानिनुहुन्छ । जिल्ला लघुउद्यम सङ्घको संस्थापक सदस्य हुँदा जिल्लाबाहिर अल्लोको अवलोकन भम्रणमा गएको र यसले आपूmलाई उद्योग स्थापनाका लागि प्रेरणा दिएको उहाँ सुनाउनुहुन्छ ।

गत वर्ष अल्लोबाट लगभग रु ३६ लाखको कारोवार भएको उहाँले बताउनुभयो । महिलाले पहाडी भेगमा पाइने चाल्ने सिस्नो प्रशोधन गरेर धागो बनाई त्यसबाट झोला, कोट, गलबन्दी, टोपी, पछ््यौरीलगायत कपडा निर्माण गर्ने गरेका उहाँले बताउनुभयो । उहाँहरूले तयार गरेका कपडा तथा प्रशोधित धागोको माग जिल्लाबाहिर बढी छ । “यहाँको उत्पादन जिल्लाबाहिर नै बढी बिक्री हुन्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “यहाँ उत्पादित प्रशोधित धागो र सामान काठमाडाँै र पोखरा निर्यात हुँदै आएको छ ।”

उहाँले पछिल्ला वर्षमा मेला, महोत्सव र राजनीतिक दलका ठूला कार्यक्रममा अल्लोबाट निर्मित सामग्रीको प्रचारसँगै कारोवारसमेत गर्नुभएको छ । उहाँसँगै महिला उद्यमीले अल्लोका कपडा उत्पादन गरी वार्षिक लाखौँ रुपैयाँ आम्दानी गर्न सफल भएका छन् । जिल्लाको उत्तरी भेगका लिघा, खवाङ, स्याउङ्लिवाङ, ओखरकोट लगायतका गाउँका महिलाले अल्लोबाट आम्दानी गर्दै आएका छन् ।

“छोरीले दश वर्ष उमेर पुगेपछि आफ्ना लागि आफैँ गाढाँ÷भाङ्ग्रा बनाउने चलन थियो”, चित्रकलीले भन्नुभयो, “छोरालाई विवाह नगर्दासम्म आमाले बनाइदिन्थे ।” धागो काट्ने परम्परागत पेशालाई आफूले व्यावसायिक बनाएको उहाँको भनाइ छ । कोरिया विश्वविद्यालय र पोखरा विश्वविद्यालयबाट अल्लो पकाउने आधुनिक यन्त्रका लागि रु दुई लाख सहयोग पाएकाले यसलाई आधुनिक बनाउन सहज भएको उद्यमी उहाँले बताउनुभयो ।

त्यस्तै उहाँले अघिल्लो वर्ष गाउँपालिकाले रु दुई लाख पाएको समेत बताउनुभयो । उहाँले आफ्नो उद्योगमा पाँचजना बुन्नका लागि र चारजना सिलाउने गरी नौजनालाई रोजगारीसमेत दिनुभएको छ ।त्यस्तै श्रीमान् खिमबहादुर बुढा, छोराहरु दीपेन्द्र र तिलबहादुरले समेत उद्योग सञ्चालनमा सहयोग पु¥याउनुभएको उद्यमी उहाँले बताउनुभयो ।अल्लो उद्यमी चित्रकली ५ नं प्रदेशको स्थापना दिवसमा प्रदेश रत्न पदकबाट विभूषित हुनुभएको थियो । (रासस)

खाँदबारी:कालो सुन भनेर चिनिएको अलैँचीको मूल्यमा भारी गिरावट भएको छ । भारतको बाटो हुँदै पाकिस्तान निर्यात नहुँदा अलैँचीको मूल्यमा भारी गिरावट आएको नेपाल अलैँची व्यवसायी महासङ्घका केन्द्रीय समितिका वरिष्ठ उपाध्यक्ष सुमन श्रेष्ठले बताउनुभयो ।भारतले नेपाली अलैँची खरिद गर्न छाडेपछि नेपाली बजारमा किनबेच बन्द भएको हो । तेस्रो देशमा निर्यात नहुँदा एक मन ९१०० किग्रा० अलैँचीको मूल्य घटेर रू २६ हजार पुगेको छ ।

केही वर्षअघि एक मनको रू एक लाखको हाराहारीमा कारोवार हुने अलैँचीको मूल्यमा गिरावट आएपछि रू २६ हजारमा किनबेच भइरहेको उपाध्यक्ष श्रेष्ठले बताउनुभयो । उपाध्यक्ष श्रेष्ठले भन्नुभयो, “दुईचार वर्षअघि एक मनको एक लाखमा कारोवार हुने अलैँचीको मूल्य २६ हजारमा आइपुग्यो ।”

पछिल्लो समय भारत र पाकिस्तानको सम्बन्ध बिग्रिएपछि नेपाली अलैँची पाकिस्तान निर्यात ठप्प भएको छ । नेपालका अधिकांश अलैँची व्यवसायी भारतको बजारमा निर्भर हुनुपरेको उपाध्यक्ष श्रेष्ठको भनाइ छ । अलैँचीलाई बङ्गलादेशले आयुर्वेदिक रुपमा प्रयोग गरेको छ । अलैँचीको निकासी सीधै बङ्गलादेश नै गर्न सकेमा राम्रो मूल्य पाउन सकिने उपाध्यक्ष श्रेष्ठले बताउनुभयो ।

अलैँची निर्यात कसरी गर्न सकिन्छ भनेर अध्ययन गर्न नेपाल अलैँची व्यवसायी महासङ्घका तर्फबाट उपाध्यक्ष श्रेष्ठ बङ्गलादेश, युनाइटेड अरब इमिरेट्स, चीन र भारत पुगेको जानकारी दिनुभयो । मसलाका रुपमा प्रयोग हुँदै आएको अलैँची आयुर्वेदिक प्रयोगका लागि चीनले अध्ययन शुरु गरेकाले भविष्यमा बजार पाउने आशावादी बनाएको उहाँले बताउनुभयो । पाकिस्तानले भारतको बाटो हुँदै लगिएको प्रयोग नगरेपछि मूल्यमा गिरावट आएको हो ।

अलैँचीको राम्रो मूल्य पाउन नेपालले पाकिस्तानसँगको व्यापारलाई प्रभावकारी बनाउन जरुरी छ । चीनको बाटो हुँदै पाकिस्तानसँग अलैँची व्यापार बढाउन सरकारले पहल नगरिदिँदा अलैँची व्यवसायी निराश हुनुपरेको उपाध्यक्ष श्रेष्ठको गुनासो गर्नुभयो । सधँै भारतको बजारमा निर्भर रहेको अलैंँचीको निर्यात तेस्रो मुलुकको बजारसम्म पुग्न जरुरी छ । पछिल्लो समय सबैभन्दा धेरै बङ्गलादेशमा यसको प्रयोग हुने गरेको छ ।

अहिले भारतमा अलैँची उत्पादन हुन थालेपछि नेपालमा उत्पादित अलैँची बिक्री नहुन्जेल भारतले नेपालको अलैँची माग नगर्ने गरेको व्यवसायीको भनाइ छ । अहिले अलैँची कारोवारमा भारतमा कमी आएको पाइन्छ । गत असारदेखि नेपालबाट करिब २० प्रतिशत मात्र अलैँची निकासी भएकाले जिल्लामा अझै ४० प्रतिशत रहेको उपाध्यक्ष श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ । ९८ प्रतिशत अलैँची नेपाल बाहिर निर्यात हुने गरेको पाइन्छ । दुई प्रतिशत मात्र स्वदेशमा खपत हुने गरेको तथ्याङ्क छ । सङ्खुवासभामा २९ हेक्टर उत्पादनयोग्य जमीन रहे पनि हाल ३०० मेट्रन अलैँची उत्पादन हुँदै आएको छ ।(रासस)

कञ्चनपुर, ११ फागुन -कञ्चनपुरको शुक्लाफाँटा नगरपालिका–४ असैनामा रहेको कुखुरा फार्ममा आगलागी हँुदा रु १० लाख बढीको क्षति भएको छ । स्थानीयवासी किष्ना भण्डारीले सञ्चालन गर्दै आउनुभएको सो फार्ममा शनिबार विद्युत् चुहिएर आगलागी हुँदा बेच्न तयारी अवस्थाका राखिएका चार हजार कुखुरा र तीन हजार चल्ला जलेर नष्ट भएको हो ।

कमाइ खाने सहारा फार्म थियो उहाँले भन्नुभयो, “ जलेपछि निकै ठूलो घाटा व्यहोर्नुपरेको छ, पुनः फार्म सञ्चालन गर्ने पूँजी छैन, परिवारको खर्च केले चलाउने भन्ने पिरलो छ ।” आगो स्थानीय बासिन्दा, दमकल र प्रहरीको सहयोगमा नियन्त्रणमा आएको थियो ।भण्डारीले सात वर्षदेखि सो व्यवसाय गर्दै आउनुभएको थियो । नगरप्रमुख दिलबहादुर ऐरलगायतका जनप्रतिनिधिले फार्मको अनुगमन गरी क्षतिपूर्तिका लागि पहल गर्ने अश्वासन दिनुभयो । (रासस)

रुकुमपूर्व, १० फागुन-पुथाउत्तरगंगा गाउँपालिकाले कृषिलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखी यस क्षेत्रमा ८६ लाख बजेट खर्चिने भएको छ । कृषिलाई व्यवसायिक, कृषकलाई विभिन्न किसिमका तालिम, कृषि औजारहरु वितरण र रोगको पहिचान तथा नियन्त्रण गर्न सो रकम विनियोजन गरिएको गाउँपालिकाले जनाएको छ । स्याउ र सुन्तला खेती फस्टाउँदै जाँदा गाउँपालिकाका केही क्षेत्रमा पकेट क्षेत्र घोषणा गरी काम भइरहेको छ ।

गाउँपालिकाले तीन स्थानमा १७ हजार भन्दा बढी फलफुलका बिरुवा रोपेको छ । अर्गानिक उत्पादनको जिल्ला बनाउने अभियानलाई सफल बनाउन कृषिलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेर काम गरिरहेको गाउँपालिका उपाध्यक्ष ओमकुमारी शाहीले जानकारी दिनुभयोे । उहाँका अनुसार वडा नम्बर ५ को स्याउ पकेट क्षेत्र २५ लाख, वडा नम्बर ८ को चारगाउँमा सुन्तला पकेट क्षेत्रमा २५ लाख तथा वडा नम्बर १० तकसेराको स्याउ पकेट क्षेत्रमा २० लाख बजेट बिनियोजन भइ काम अगाडि बढेको छ ।

त्यसैगरी विभिन्न प्रकारका तरकारीका बीउबिजन वितरण, औजार खरिद, कृषकलाई आवश्यक तालिम, रोगको पहिचान तथा नियन्त्रणको लागि १६ लाख बजेट रहेको उहाँले बताउनुभयो । माटो परीक्षण र दक्ष प्राविधिकको अभावले गर्दा गाउँपालिकामा हालसम्म कृषिमा सहज वातावरण पनि नभएको जनाइएको छ ।

गाउँपालिकाको वडा नम्बर ५ हुकाममा ५ हजार स्याउ र वडा नम्बर ८ को चारगाउँमा १२ हजार भन्दा बढी सुन्तलाको बिरुवा रोपिएको छ । तकसेरामा ५ हजार स्याउका बिरुवा रोप्ने तयारी रहेको छ । लगाइएका ५ हजार स्याउका बिरुवामध्ये आधा बिरुवा स्थानीय स्तरमै उत्पादन गरिएका र अन्य जुम्लाबाट ल्याइएको गाउँपालिकाले जनाएको छ ।

हुकाम र चारगाउँमा सहकारी र तकसेरामा समुहमार्फत काम भइरहेको छ । गाउँपालिकाको स्याउ उत्पादन हुने ठाउँका अधिकांस घरमा ५० देखि एक हजार बोटसम्म स्याउका बिरुवा छन् । पहिले खानकै लागि स्याउ किन्न जुम्ला पुग्ने उनिहरु अहिले स्याउ उत्पादन गरेर जिल्ला बाहिर पठाउने अवस्थामा पुगेका छन् । तर सडकको सुविधा नभएकै कारण उत्पादीत फलफुल ढुवानीको सस्या भइरहेको स्थानीयले गुनासो गरेका छन् ।(रासस)

बैतडी, ९ फागुन -डढुवा रोगले गोलभेडालाई नष्ट पारेपछि बैतडीको डिलाशैनी गाउँपालिकाका किसान चिन्तित बनेका छन् ।गोलभेडामा डढुवाको संक्रमण फैलिएर बाली नै नष्ट भएपछि किसान चिन्तित बनेका हुन् । गाउँपालिकाको वडा नं ६ गोकुलेश्वरमा डढुवा र फाट्ने रोगका कारण लाखौँ मूल्य बराबरको गोलभेडा नष्ट भएको किसानको भनाइ छ ।तरकारीखेतीबाटै जीविकोपार्जन गरिरहेका किसानले लगाएको गोलभेडामा उक्त रोग लागेपछि चिन्तित बनेका स्थानीय सुरेश श्रेष्ठले बताउनुभयो ।

पाँच रोपनी बढी जमिनमा गरेको गोलभेडाखेतीमा डढुवा रोग लागेको किसान रामसिंह मालको भनाइ छ । मेहनत गरेर रोपेको बालीको फल भित्र्याउन नपाउँदा साह्रै दुःख लागेको छ । उहाँले भन्नुभयो, “डढुवा रोगले लगाएको सबै गोलभेडा सखाप पारेको छ ।”रामसिंहको मात्रै नभएर गोकुलेश्वरका अन्य ५० भन्दाबढी किसानले लगाएको गोलभेडामा डढुवा रोग लागेको हो । बारीमा लगाएको गोलभेडा डढुवा रोगले सखाप पारेपछि उनीहरु हैरान भएका छन् ।

उक्त रोगका कारण यो मौसममा गोलभेडा भित्र्याउनै नपाउँदा धेरै घाटा व्यहोर्नुपरेको अर्का किसान प्रेमसिंह मालको दुखेसोे छ । उहाँले भन्नुभयो, “एक मौसममा करिब एक लाखको गोलभेडा बिक्री गर्ने गरेको भए पनि यो वर्ष डढुवा रोगले बारीको सबै गोलभेडा सखाप पा¥यो ।”तरकारीखेतीबाटै जीविकोपार्जन भइरहेका बेला यो वर्ष गोलभेडामा लागेको डढुवाले धेरै घाटा लाग्दा समस्या भएको किसानको भनाइ छ ।

किसान हीरा खत्रीले यो वर्ष डढुवा रोगका कारण गोलभेडा नष्ट हुँदा लाखौँ क्षति भएको बताउनुभएको छ । बेलाबेला तरकारीखेतीमा लाग्ने रोग, कीराले हैरान हुनुका साथै तरकारी बिक्री गर्ने बेला घाटा व्यहोर्नुपरेको छ ।ढुसीका कारण गोलभेडामा डढुवा रोग लाग्ने गरेको कृषि ज्ञान केन्द्र बैतडीले जनाएको छ । ढुसी र चिसोको समयमा तुसारोलगायतका अन्य कारणले पनि यो रोग लाग्ने गरेको केन्द्रका निमित्त प्रमुख कर्णबहादुर चन्दले बताउनुभयो ।

उहाँले थौरै जग्गामा खेती गर्ने किसानको गोलभेडामा डढुवाको संक्रमण फैलिई नोक्सान पुगेको भए पनि ठूलो क्षेत्रफलमा व्यावसायिक खेती गर्नेको बालीमा त्यति क्षति नपुगेको बताउनुभयो । “ढुसीनाषक विषादी छर्केर बाली बचाउने ज्ञान भएका किसानको बाली जोगिएको छ, विषादी नछर्किनेहरूको बालीमा डढुवाको संक्रमण देखिँदा नोक्सान भएको छ”, निमित्त प्रमुख चन्दले भन्नुभयो ।

रातिको तापक्रम तीन डिग्री सेल्सियसभन्दा तल जाने र आद्रता बढ्न गइ शीत पर्ने अवस्थाको चिसो मौसममा सुषुुप्त अवस्थामा रहेको ढुसी सक्रिय भएर डढुवाको संक्रमण देखिने गरेको कृषि प्रविधिकको भनाइ छ । डढुवाको संक्रमणबाट गोलभेडा बाली जोगाउन क्रिनोक्सिल, मेटाल्याक्सिल समूहको विषादीका साथै एक्रोप्याट वा सेन्टिन प्रतिलिटर पानीमा डेढ ग्राम मिसाएर बनाइएको झोल एक हप्ताको फरकमा छर्किनुपर्ने सुझाव प्राविधिकले दिएका छन् ।

टिप्न तयार भइसकेको गोलभेडामा बालीको हकमा भने यो विषदी छर्किनु नपर्ने सल्लाह प्राविधिकको छ ।बैतडीका किसानले तरकारीखेती तथा बाली बीमा नगर्ने गरेकाले क्षतिपूर्तिसमेत पाउँदैनन् । गोकुलेश्वर क्षेत्र तरकारीखेतीका लागि पकेट क्षेत्रका रुपमा चिनिन्छ । बैतडीमा चार हेक्टर बढी जमिनमा व्यावसायिक तरकारीखेती हुँदै आएको छ । (रासस)

लम्की, ९ फागुन  -पछिल्लो समय कैलालीका किसान परम्परागत खेतीभन्दा अन्य खेतीमा रमाउन थालेका छन् । धान, गहुँ तोरीजस्ता बालीबाट सोचेजस्तो आम्दानी नपाएपछि थप आम्दानी बढाउन जडीबुटी खेती गर्न थालेका हुन् ।
किसानले तेस्रो बालीको रुपमा यस क्षेत्रका मेन्था रोप्न थालेका छन् । सो खेतीबाट राम्रो आम्दानी हुनुको साथै अर्को बालीको उत्पादन बढाउनमा समेत सहयोग पुग्ने बताइएको छ ।

टीकापुर नगरपालिका र जानकी गाउंपालिकामा यस वर्ष ६० बिघा क्षेत्रफलमा मेन्था खेती विस्तार हुँदैछ । रोग, प्रकोपको जोखिम नहुने, कम लगानीमा राम्रो आम्दानी हुने भएकाले किसान यो खेतीमा आकर्षित हुन थालेका हुन् । मेन्था खेतीले मलको समेत काम गर्ने भएकोले अर्को बालीलाई समेत फाइदा पुग्ने जडीबुटी प्रशोधन तथा खेती विस्तार कार्यालय टीकापुरका प्रमुख कमल बेल्वासे बताउनुहुन्छ । “यस वर्ष मेन्था खेती गर्ने किसान र क्षेत्रफल बढेको देखिन्छ ।

हामीले पनि क्षमता विकास गरेका छौँ ।” उहाँले भन्नुभयो, “खेती गर्ने किसान बढ्दै गएपछि हामीले मेन्था प्रशोधन गर्ने मेशिनसमेत थप गरेका छौँ ।”मेन्था खेतीको लागि अहिलेसम्म ८० जना किसानले तीन टन मेन्थाको सकर लगिसकेको र प्रत्येक दिन मेन्थाको सकर लिने आउने कृषक बढिरहेको कार्यालय प्रमुख बेल्वासेले जानकारी दिनुभयो । “मेन्था माघदेखि चैतको पहिलो साता सम्म रोप्न सकिन्छ ।”

उहां भन्नुहुन्छ, “दैनिक किसानलाई आवश्यक पर्ने सकर दिइरहेका छौँ । यो खेती गर्दा किसानलाई बजारको झण्झट पनि छैन । हामी जति उत्पादन हुन्छ सबै खरिद गरिदिन्छौँ ।”मेन्था प्रतिकट्ठा छदेखि आठ किलोग्राम सकर लाग्ने गर्दछ र यसको लागि जडीबुटी कार्यालयले किसानलाई बिना लगानी सहुलियत रुपमा मेन्थाको सकर दिने गरेको छ । यसले किसान सहजरुपमा खेती गर्न सकिने र प्रशोधन तथा राम्रो आम्दानी हुने भएकाले पछिल्लो समयमा किसानले यो खेतीप्रति रुचि बढाएको कार्यालयले जनाएको छ ।

टीकापुरको बनागाउंका श्यामल चौधरीले दुई वर्षदेखि मेन्था खेती गरिरहनुभएको छ । १० कट्ठामा सो खेती गरेका उहाँले यस वर्ष दुई बिघामा खेती गर्दै हुनुहुन्छ । “धान खेती गरे, त्यसपछि तोरी पनि लगाए । अहिले फेरि मेन्था रोप्दैछौँ ।”उहां भन्नुहुन्छ, “अहिले रोपेको मेन्था जेठमा तयार भइसक्छ । खेत बाँझो राख्नुभन्दा थप आम्दानी लिन सकिन्छ ।”

काठमाडौँ : काठमाडौँको उत्तरी क्षेत्रमा रहेको टोखा नगरपालिकाले व्यावसायिक कृषिमा जोड दिएको छ । कृषि क्षेत्रको पकेट क्षेत्रका रुपमा मानिने टोखा नगरपालिकाले उक्त क्षेत्रभित्र उत्पादन हुने कृषि सामग्रीको अध्ययन गरी व्यावसायिक कृषिलाई जोड दिएको हो ।नगरपालिकाका प्रमुख प्रकाश अधिकारी कृषि सामग्रीको उत्पादन बढाउन नगरपालिकाले कृषकलाई ट्याक्टर, बीउविजन र सिँचाइका सामग्री प्रदान गरेको बताउनुहुन्छ । “नगरपालिकाले सामग्री खरिद गरेर किसानमाझ पु¥याएका छौँ”, उहाँ भन्नुहुन्छ । खरिद गरेको सामग्रीको ५० प्रतिशत रकम किसानले व्यहोर्ने गरी सामान खरिद गरेको नगरपालिकाले जनाएको छ ।

टोखाको झोर, चण्डेश्वरी, सपनतीर्थ, भत्केकोपुल क्षेत्र कृषिका लागि पकेट क्षेत्र मानिन्छ । टोखाले नगरपालिकाभित्रको कृषिको विकासका लागि चालू आर्थिक वर्षमा रु १४ लाख बजेट विनियोजन गरेको छ । यस्तै, चुन र भकारो सुधारका लागि १० लाख विनियोजन गरेको नगरपालिकाले जनाएको छ ।नगरपालिकाका कृषि शाखा प्रमुख सुमित्रा पाठक समयअनुसारको कृषि सामग्री उत्पादनको लागि नगरपालिकाले प्राविधिक तालीम दिँदै आएको बताउनुहुन्छ । “वडाले माग गरेको कार्यक्रमको आधारमा हामी सबै वडासँग सहकार्य गरी कृषिकसमक्ष पुग्दै आएका छौँ”, पाठक भन्नुहुन्छ ।

टोखाले चालू आवमा व्यावसायिक तरकारी खेती, कौशीखेती र च्याउखेतीका लागि १२० जनालाई निशुल्क तालीम तथा बीउ वितरण गरेको छ । कौशीखेतीका लागि भने नगरपालिकाले हजारी, कोकोपीट, गमला र औजार वितरण गरेको छ ।टोखाले बढी जनघनत्व भएको टोखा नगरपालिकाको ४ देखि ११ वडासम्म कौशीखेती र १ देखि ३ वडासम्म व्यावसायिक खेतीलाई सहयोग गर्दै आएको हो । टोखा नगरपालिकाले कृषकबाट उत्पादित सामग्रीलाई ग्राहकसमक्ष लैजानका लागि भण्डार गृह निर्माणलाई प्राथमिकतामा राखेको छ ।

नगरपालिकाभित्र उत्पादित कृषि सामग्रीलाई सहकारीमार्फत अन्य स्थानसम्म लैजानका लागि ‘कृषि सहकारी केन्द्र’ आवश्यक रहेको टोखा नगरपालिका सहकारी शाखा अधिकृत कमला कार्की बताउनुहुन्छ ।टोखा नगरपालिकामा हाल ६५ सहकारी सञ्चालनमा रहेका छन् । जसमध्ये बचत सहकारी ४७, बहुउद्देश्यीय ११, कृषि चार र उपभोक्ता एक छन् । काठमाडौँ महानगरपालिका र अन्य स्थानको शाखाको रुपमा समेत टोखामा सहकारी सञ्चालन हुँदै आएको छ ।

जसको अनुगमन राष्ट्रिय सहकारी बोर्डले गर्दै आएको छ । टोखाले नगरपालिकाभित्र रहेका सहकारीलाई व्यवस्थित ढङ्गले सञ्चालन गर्नका लागि बेलाबेलामा लेखापाल, वित्तीय व्यवस्थापक र सञ्चालकलाई तालीम प्रदान गर्दै आएको छ ।नगरपालिकाले सहकारी क्षेत्रलाई कृषि उत्पादनसँग जोड्नका लागि सहकारीलाई व्यवसाय गर्न कृषकलाई उत्प्रेरित गर्दै आएको छ । टोखाले स्थानीय तह सहकारी ऐन २०७५ र सहकारी नियमावली २०७६ निर्माण गरिसकेको छ ।

नगरपालिकाभित्रका सहकारीले ठगी नगरोस् भनेर टोखाले बेलाबेलामा सबै सहकारीभित्र अनुगमन गर्दै आइरहेको छ । टोखाभित्रका सहकारीमा खराब ऋण नभएको नगरपालिकाले जनाएको छ । अहिलेसम्म टोखाभित्र रहेका कुनै पनि सहकारीले ठगी गरेको भन्ने उजूरी नगरपालिकामा नपरेको सहकारी शाखा प्रमुख कार्कीको भनाइ छ । टोखाले सहकारी तथा गरिबी सूचना प्रणालीलाई व्यवस्थित बनाउँदै आएको छ । (रासस)

काठमाडौँ, ८ फागुन  : धितोपत्र बजारमा शेयर कारोवार मापक नेप्से परिसूचक आज उच्च अङ्कले वृद्धि भएको छ । लगातार उकालो लागिरहेको बजारले आज झण्डै ३० अङ्कले वृद्धि भई नयाँ उचाइ कायम गरेको हो । नेपाल स्कटक एक्स्चेन्जका अनुसार २९.३२ अङ्कले बढेर एक हजार ४३४.५७ मा पुगेको छ । नेप्सेको वृद्धि प्रतिशतका आधारमा २.०९ हो । यस्तै सेन्सेटिभ परिसूचक ४.५० अङ्कले वृद्धि भई ३००.४४ मा पुगेको छ ।

नेप्से उच्च अङ्कले वृद्धि हुँदा त्यसको प्रभाव कारोवार रकममा समेत परेको छ । कूल १८० कम्पनीका ५८ लाख २९ हजार ५१० कित्ता शेयर रु दुई अर्ब ७८ करोड ५० लाख चार हजार ९०८ मूल्यमा खरिद बिक्री भए । नेप्सेका अनुसार कारोवार भएका कूल १२ मध्ये दुई उपमूहको शेयर ओरालो लागेको छ भने १० उपसमूहको शेयर बढेको छ ।

व्यापार ९.८५ र सामूहिक लगानी कोष ०.०४ ले घट्दा बैंकिङ ७.९, होटल ४९.२७, विकास बैंक १०.०४, जलविद्युत् १३.९२, वित्त ६.४२, निर्जीवन बीमा ३७४.०१, उत्पादन ९७.२६, अन्य ९.०३, लघुवित्त १५९.३२ र जीवन बीमा ३८५.३९ अङ्कले वृद्धि भएको छ । नेप्सेका अनुसार कारोवारका आधारमा आज शिवम् समेन्ट लिमिटेड शीर्षस्थानमा रहेको छ । सो कम्पनीको रु १७ करोड दुई लाख १३ हजार ९५ मा कारोवार भयो ।

त्यस्तै हिमालयन डिस्ट्रिलरीको रु १२ करोड २२ लाख ६७ हजार ८६९, नेपाल लाइफ इन्स्योरेन्स कम्पनीको रु १२ करोड १५ लाख एक हजार ७९८, गरिमा विकास लघुवित्तको रु ११ करोड एक लाख २६ हजार ५२४, शिखर इन्स्योरेन्सको रु १० करोड ६३ लाख ९१ हजार ७५२ र नेको इस्योरेन्स कम्पनीको रु आठ करोड ३० लाख पाँच हजार ९८५ को कारोवार भयो ।

नेप्सेका अनुसार बोटलर्स नेपाल तराई ९.९९, फस्ट माइक्रोफाइनान्स ९.९८, एनएमबी माइक्रोफाइनान्स ९.९८, कालिका माइक्रोक्रेडिट ९.९५, मेरो माइक्रोफाइनान्स ९.९४, स्वाभिमान लघुवित्त ९.९३ र आरएसडिसी लघुवित्तका शेयरधनीले ९.९० प्रतिशतले कमाए । यस्तै राधी विद्युत् कम्पनी ४.३९, समृद्धि फाइनान्स ३.७०, नबिल इक्विटी फण्ड २.८१, सपोर्ट माइक्रोफाइनान्स २.६७, साल्टट्रेडिङ कर्पोरेशन १.८९ र खानीखोला हाइड्रोपावरका लगानीकर्ताले १.८८ प्रतिशतले गुमाए । (रासस)

कञ्चनपुर, ८ फागुन  :बिहानीको झिसमिसेमै गाउँगाउँमा साइकल गुडाउँदै स्थानीय जातका कुखरा खोज्दै हिँड्नु कञ्चनपुरको शुक्लाफाँटा नगरपालिका–९ सिसैयाका छविलाल सार्कीको दिनचर्या नै हो । सार्कीलाई स्थानीय बासिन्दाले कुुखुरा व्यापारीका रूपमा चिन्ने गर्दछन् ।कुखुरा व्यापारीको पहिचान बनाउनुभएका उहाँले यसै व्यवसायबाट जीविका चलाउँदै आउनुभएको छ । सार्की २९ वर्षदेखि स्थानीय जातका कुखराको व्यापारमा संलग्न हुनुहुन्छ । पहिलाजस्तै आजभोलि पनि सार्की साइकल डो¥याउँदै कुखुरा खोज्नमै व्यस्त हुनुहुन्छ ।

घरबासका लागि जग्गा र त्यसमा बनेको कच्ची घर सम्पत्तिका रूपमा रहेका सार्की जीविका चलाउनका लागि कुखुराको व्यापारलाई रोजेको बताउनुहुन्छ । “स्थानीय जातका कुखुरामात्रै पहिला पाल्ने चलन थियो”, सार्कीले भन्नुभयो, “गाउँगाउँमा सहज र सुपथ मूल्यमा कुखुरा पाइन्थे । हाल विकासे जातका कुखुरा व्यावसायिकरूपमा पाल्न थालिएपछि स्थानीय जातका कुखुरा खोज्न गाह्रो भइसक्यो । एक सयमा दुई जनाले मात्रै स्थानीय जातका कुखरा पाल्ने गरेका छन् ।”दुई÷तीन दिन लगातार गाउँ चहारेपछि चार÷पाँच कुखुरा मात्रै पाउन सकिने गरेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।

रु ५० प्रतिकिलोका दरले जिउँदो कुखुरा खरिद गरेर बजारमा बेचेको स्मरण गर्दै सार्कीले भन्नुभयो, “त्यसबेला दैनिक २५ देखि ३० किलोसम्म कुखुरा बिक्री गर्न लैजान्थेँ । गाउँमा खरिद गरेको कुखुरा बजारमा लगेर बिक्री गरी परिवारको खर्च सहजै चल्थ्यो । हाल त्यसको आधा मात्रै कुखुरा पाइने गरेका छन् ।”

उहाँका अनुसार अहिले कुखुरा पाउनै मुस्किल छ, पाइहाले पनि थोरै पाइने भएकाले आम्दानी पनि कम छ । “कुखुराको व्यापारले घरपरिवारको खर्च धानिएकै छ । तीन छोरीको विवाह पनि यसै व्यापारको कमाइले गर्न भ्याएको छु । छोरीको विवाह गर्नमै रु सात लाख बढी खर्च लागेको छ । त्यो सबै कुखुराकै कमाइ त हो नि ।”

हाल स्थानीय जातको कुखुराको भाले रु ५५० र पोथी रु ४५० प्रतिकिलोका दरले खरिद गरी रु ५०० देखि रु ६०० मा उहाँले बिक्री गर्दै आउनुभएको छ । कुखुरा खरिद गरी बिक्री गरेर आएको केही रकम बचत गरी उहाँले पक्की घरसमेत बनाउन थाल्नुभएको छ । ‘मुर्गावाला’को नामले परिचित सार्की जीविका चलाउने एक मात्रै माध्यमका रूपमा रहेको कुखुराको व्यापार नछाड्ने बताउनुहुन्छ । गाउँबाट खरिद गरेर ल्याएका कुखुरा भीमदत्तनगर बजारको सब्जीमण्डीमा बिक्री हुने गरेको छ ।

वर्षौं पहिले पहाडबाट बसाइँ सारेर तराई झर्दा कमाइने गर्ने साधन थिएन । भारतबाट आएका व्यापारीले मात्रै कुुखुराको व्यापार गर्दथे । भारतीय व्यापारीले कुखुरालगायतको खुद्रे व्यापार गरेर आरामले परिवारको खर्च चलाएको देख्दा यसबाटै प्रेरणा लिँदै सार्कीले कुखुराको व्यापार गर्न शुरु गर्नुभएको हो । बजारमा मजदुरी गरेर कमाएको रु १०० बाट पहिलोपटक कुखुरा खरिद गरी बजारमा लगेर बिक्री गरी आएको आम्दानी जम्मा गर्नुभयो । “त्यसपछिको आम्दानी जम्मा गरी पूँजी बनाएँ” सार्कीले भन्नुभयो, “थोरैबाट धेरै कुुखुरा खरिद गर्न थालेपछि आम्दानी पनि बढ्यो । परिवारको खर्च चल्न थाल्यो । त्यसपछि यो नै व्यवसाय बन्यो ।”

“व्यापार सानो ठूलो हँुदैन । मेहनत गरे सानो व्यवसायबाट पनि परिवार सहजरूपमा चल्दोरहेछ । पहाडबाट तराई झर्दा एकसरो लुगामा आएका थियौँ । मेहनत गरेँ । निरन्तररूपमा व्यवसायमा संलग्न रहेकाले कसैसँग पैसाका लागि अहिलेसम्म हात थाप्नुपरेको छैन”, उहाँले भन्नुभयो ।उहाँका अनुसार पैसाकै लागि धेरै जना विदेशिने गरेका छन् । स्वदेशमै लगनका साथ काम गरे परिवारसँगै बसेर त्यो भन्दा बढी कमाउन सकिन्छ । त्यसका लागि धैर्य आवश्यक छ ।(रासस)

वालिङ, ८ फागुन : स्याङ्जाका तीन ठाउँमा चक्लाबन्दी खेती प्रणालीका लागि सम्झौता भई कार्यान्वयन थालिएको छ । गण्डकी प्रदेश सरकारले ससाना जमीनलाई एकीकृत गर्दै सामूहिक तरिकाबाट खेती प्रणाली अगाडि बढाउँदै थोरै लगानीमा धेरै उत्पादन लिने उद्देश्यले चक्लाबन्दी कार्यक्रमलाई अगाडि बढाइएको भूमि व्यवस्था कृषि तथा सहकारी मन्त्रालय गण्डकी प्रदेशका भूमि स्रोत नक्साङ्कन महाशाखा प्रमुख गङ्गालाल पोखरेलले बताउनुभयो ।

‘चक्लाबन्दी प्रवद्र्धन कार्यक्रम कार्यान्वयन कार्यविधि’ तयार गरी मन्त्रालयले प्रस्ताव माग गरेकामा गण्डकी प्रदेशका ११ जिल्लाका २० वटालाई छनोट भई सम्झौता गरी कार्यक्रम सञ्चालन भएको महाशाखा प्रमुख पोखरेलले बताउनुभयो ।“चक्लाबन्दी कार्यक्रमका लागि स्याङ्जाका कृषि सहकारी तथा कृषक समूह गरी तीन वटा छनोट भएका छन्”, महाशाखा प्रमुख पोखरेलले भन्नुभयो, “छनोट भएका सहकारी तथा कृषक समूहसँग सम्झौता गरी कार्यक्रम अगाडि बढाएका छौँ ।”

चक्लाबन्दी कार्यक्रम लागू भएको जग्गामा एक वर्षमा कम्तीमा तीन बाली खेतीपाती गर्नुका साथै १० वर्ष जग्गा प्लटिङ गरी आवास निर्माण गर्न नपाइने शर्त पालना गर्नुपर्ने उहाँले बताउनुभयो ।चक्लाबन्दी कार्यक्रमका लागि पहाडी भू–भागमा ४० रोपनीभन्दा धेरै जमीन हुनुपर्ने छ । “कार्यक्रम लागू भएसँगै कृषिमा हुँदै आएको लागत घट्ने, खेतबारी बाँझो नहुने, सामूहिकरूपमा गर्दा सहज हुने, आधुनिक कृषि यन्त्र उपकरणको प्रयोग गरी लागत कम गर्न सकिने, जमीनको खण्डीकरण रोकिने र रोजगारीका अवसर सिर्जना हुनेछन्”, महाशाखा प्रमुख पोखरेलले भन्नुभयो ।

प्रदेशका ११ जिल्लाका २० सहकारी तथा कृषक समूह गरी झण्डै तीन हजार रोपनी क्षेत्रफलमा पहिलो चरणमा कार्यक्रम सञ्चालनमा छ । स्याङ्जाका तीन ठाउँमा कार्यक्रम सम्झौता भई कार्यान्वयनको अवस्थामा छ । जिल्लाको पुतलीबजार नगरपालिका–४ को गोठिङ कृषक समूह, पुतलीबजार–४ कै ठूलीबेँसी कृषक समूह र वालिङ–९ को सप्तरङ्गी कृषि सहकारी संस्थाले कार्यक्रम शुरु गरेका छन् ।

गोठिङ कृषक समूहमा १६० किसानको ३१० रोपनी जग्गामा चक्लाबन्दी कार्यक्रममार्फत सामूहिकखेती थालिएको पुतलीबजार–४ का वडाध्यक्ष ओमबहादुर खड्काले बताउनुभयो । चक्लाबन्दी कार्यक्रम लागू भएको जमीनको क्षेत्रफलका दृष्टिले सबैभन्दा ठूलो र पहिलो गोठिङ कृषक समूह भएको वडाध्यक्ष खड्का बताउनुभयो ।

त्यस्तै पुतलीबजार–४ कै ठूलीबेँसीमा ३०० रोपनी क्षेत्रफलमा चक्लाबन्दी कार्यक्रम सम्झौता भई सामूहिक खेती प्रणाली शुरु भएको छ । वालिङ–९ भुम्रेमा रहेको सप्तरङ्गी कृषि सहकारी संस्थाले वालिङ–१४ को पेखु ठानामा १५ वर्षका लागि ३५५ रोपनी जग्गा भाडामा लिए पनि ५० रोपनी स्वीकृति भई कार्यक्रम शुरु भएको संस्थाका अध्यक्ष ताराप्रसाद भुसालले बताउनुभयो । (रासस)

काठमाडौँ, ७ फागुन  : धितोपत्र बजारमा शेयर कारोवार मापक नेप्से परिसूचक समान्य अङ्कले बढेको छ । नेपाल स्टक एक्सचेञ्जका अनुसार आज नेप्सेमा ५.२४ बिन्दुले सुधार आई एक हजार ४०५.२५ मा पुगेको छ । यस्तै सेन्सेटिभ परिसूचक ०.९९ ले बढेर २९५.९४ मा पुगेको छ । कूल १७७ कम्पनीको ३४ लाख ५५ हजार ६८२ कित्ता शेयर रु एक अर्ब ६२ करोड ८८ लाख ४१ हजार ३८९ मूल्यमा खरिद बिक्री भए ।

नेप्सेका अनुसार कारोवार भएका कूल १२ उपसमूहमध्ये छ उपसमूहको शेयर उकालो लागेको छ भने छ उपसमूहको शेयर ओरालो लागेको छ । व्यापार ८.२९, विकास बैंक ५.५२, जलविद्युत् ४.८१, उत्पादन ९४.७१, अन्य ४.५६ र लघुवित्त १०४.३९ ले वृद्धि भएको छ । यस्तै बैंकिङ ३.७५, होटल ०.२७, वित्त ३.२७, निर्जीवन बीमा ५२.७८, जीवन बीमा १९.४२ र सामूहिक लगानी कोष ०.०३ ले बढेको छ ।

नेप्सेका अनुसार कारोवारका आधारमा शिवम् सिमेन्ट शीर्ष स्थानमा रहेको छ । सो कम्पनीको रु १४ करोड ७१ लाख ६२ हजार ९१३ मूल्यमा खरिद बिक्री भई शीर्ष स्थानमा रह्यो । यस्तै हिमालयन डिस्टिलरी रु १२ करोड ८९ लाख ५५ हजार, गरिमा विकास लघुवित्त वित्तीय संस्था रु छ करोड ६१ लाख ४२ हजार ३६८, एनआइसी एशिया बैंक रु पाँच करोड ९९ लाख ६६ हजार ३७८, सानका किसान विकास बैंक रु पाँच करोड ९९ लाख एक हजार ७८४, शिखर इन्स्योरेन्स कम्पनी रु पाँच करोड दुई लाख ९१ हजार ८२० र स्वावलम्बन लघुवित्त वित्तीय संस्थाको रु तीन करोड ७९ लाख ४० हजार १०३ बराबरको कारोवार भई शीर्ष स्थानमा रहे ।

नेप्सेका अनुसार आशा लघुवित्त वित्तीय संस्था र सामुदायिक लघुवित्त वित्तीय संस्थाका शेयरधनीले १० प्रतिशतले कमाउँदा बोटलर्स नेपाल तराई ९.९९, कालिका माइक्रोक्रेडिट डेभलपमेन्ट बैंक ९.९०, सिझी लघुवित्त वित्तीय संस्था ९.६४, हिमालयन डिस्टिलरी ८.४७ र साना किसना विकास बैंकका शेयरधनीले ७.६२ प्रतिशतले कमाएका छन् । यसैगरी मल्टीपर्पोज फाइनान्स ९.५५, प्रोगे्रसिभ फाइनान्स ३.५७, माउण्टेन हाइड्रो ३.०९, राष्ट्रिय बीमा कम्पनी २.९८, सिद्धार्थ इक्विटी फण्ड २.९८ र एनआइबिएल समृद्धि फण्ड एक का लगानीकर्ताले २.४३ प्रतिशतले गुमाए । (रासस)

लम्की, ७ फागुन – विगतमा परम्परागत रूपमा धान र मकै लगाउने कृषक अहिले आलुलाई मुख्य बालीका रूपमा लगाउन थालेका छन् ।परम्परागत रुपमा लगाइने मकै र धान खेतीबाट न्यून आम्दानी हुन थालेपछि उनीहरुले आलुलाई मुख्य बालीका रुपमा लिन थालेका हुन् । जिल्लाका कृषकका लागि आलु मुख्य आयस्रोतका रुपमा रहेको छ । आलु नगदे तरकारी बाली पनि हो । सिँचाइको सुविधा नहुँदा बाँझो रहने यहाँका खेतमा किसानले आलु रोप्न थालेका छन् ।कात्तिक, मङ्सिर महिनामा रोपिएको आलु अधिकांश किसानले माघ महिनादेखि फागनुसम्म खन्ने गर्दछन् तर, कैलालीको बनगाउँका कृषक आजभोलि आलु रोप्न थालेका छन् ।

कृषक बलीराम चौधरी आलु रोप्दै हुनुहुन्छ । उहाँले डेढ बिघा क्षेत्रफलमा कार्डिनल र टिपीएस जातको आलु रोपिरहनुभएको छ । “कात्तिकमा लगाएको सबै आलु सडेर गयो, दुई बिघामा आलु रोपेका थिए, लगातारको पानीले नष्ट भयो”, उहाँ भन्नुहुन्छ, “लगानी र मेहनत दुवै नष्ट भयो । तरकारी के खाने ? त्यसैले अहिले फेरि आलु लगाउन थालेको हुँ ।”बनगाउँकै अर्का कृषक खुशीराम चौधरी पनि एक बिघा क्षेत्रफलमा आलु रोप्दै हुनुहुन्छ । अहिले रोपेको आलुमा सिजनल आलुभन्दा रोग, प्रकोपको कम हुने, लागत कम लाग्ने र उत्पादन राम्रो हुने उहां बताउनुुहुन्छ ।

वर्षेनी २० क्विन्टलसम्म आलु बिक्री गर्ने खुशीरामले पनि यस वर्ष आलु घर भित्र्याउनु भएन । “पानीले सबै आलु नष्ट गरिदियो । आलु रोप्ने सिजनमा मौज्दात राखेको आलुको बीउलाई अहिले फेरि रोप्न थालेका छौँ । खानलाई पनि आलु चाहियो नि”, उहाँ भन्नुहुन्छ, “कृषि विज्ञसंग सल्लाह गरेर आलु रोपिरहेका छौँ ।”

त्यस्तै, जानकी गाउँपालिका–१ धर्मापुरका विजय चौधरीसहित तीन जना कृषकले गर्मी सिजनमा आलुको उत्पादन राम्रो हुने अपेक्षासहित चार बिघा क्षेत्रफलमा अहिले आलु रोपिरहेका छन् । उनीहरुले समूहमा मिलेर खेती गर्न थालेका हुन् । यसरी रोपिएको आलु सिजनल आलु बराबरको उत्पादन हुने भएकाले अहिले आलु रोप्दा कुनै फरक नपर्ने टीकापुर नगरपालिका कृषि शाखाका प्रमुख तुल्सीराम सुवेदीले बताउनुभयो ।

उहाँले गर्मी सिजनमा ४० डिग्री सेल्सियसभन्दा धेरै तापक्रम भए आलु उत्पादनमा ह्रास आउने भएकाले अहिले रोपेर वैशाख मसान्तसम्म उत्पादन लिई सक्नुपर्ने बताउनुभयो । सामायतया आलु रोपेको ७५ दिनमा उत्पादन लिन सकिने र न्यूनतम १२ देखि अधिकतम २२ डिग्री सेल्सियस तापक्रम आलु उत्पादनको लागि राम्रो मानिन्छ । अहिले रोपेको आलु गर्मी सिजनमा भएकाले अपेक्षित उत्पादन नहुने उहाँले बताउनुभयो । कैलालीमा यस वर्ष आलु उत्पादनमा कमी आएको छ ।

लगातारको वर्षाका कारण कृषकले लगाएको आलुमा ५० प्रतिशत क्षति भएको कृषि शाखा टीकापुरले जनाएको छ । कृषकले आलुको विकल्प खोज्न अन्य तरकारी खेती गर्नतर्फ ध्यान दिनुपर्ने आवश्यकता भएको कृषि प्राविधिक बताउँछन् । बेमौसमी तरकारी बालीबाट राम्रो आम्दानीसँगै अन्य स्थानबाट आयात हुने तरकारीबाली न्यूनीकरणमा सहयोग पुग्ने भएकाले सम्बन्धित तहबाट कृषि कर्म गर्ने किसानलाई प्राविधिकसँगै अन्य सहयोग हुनु आवश्यक रहेको कृषकको माग छ ।

बर्खेको तुलनामा हिउँदे आलुको पोस्ट–हार्भेस्ट (उत्पादनपछिको) क्षति किसान तहमा ज्यादै कम हुने भएकाले बढी फाइदा लिन सक्ने प्राविधिकको भनाइ छ । उन्नत जातको बीउ र प्रविधिले खेती गर्न सकेको खण्डमा ६० दिनमै बजारमा पु¥याउन सकिने भएकाले किसानले प्रमुख कृषि कर्मका रुपमा आलु खेतीलाई अंगालेका छन् ।

कैलालीमा आलुखेतीका लागि उर्वर मानिएका क्षेत्रहरुमा समेत पछिल्लो समय माटोको अवस्था खस्किएको, स्वस्थ आलु बीउको अभाव र हिउँदे आलु भण्डारणका क्रममा हुने पोस्ट हार्भेस्ट क्षतिको अवस्थालाई मुख्य चुनौतीका रुपमा लिएको छ । “आलु उत्पादनमा कूल लागतको ५० प्रतिशतभन्दा बढी लागत बीउ आलुले ओगट्छ ।

स्वस्थ बीउ आलु चयनमात्रले पनि कम्तीमा १५ प्रतिशत आलुको उत्पादन बढेको अनुसन्धानले देखाएको छ । यस्तै माटोको अवस्था सुधार हुँदा उत्पादन बढ्छ । यी कुराहरुलाई केन्द्रमा राखेर हामीले कार्य सञ्चालन गरिरहेका छौं”, कृषि शाखाका प्रमुख सुवेदीले भन्नुभयो ।

खाद्य बालीमध्ये आलुबालीले नेपालमा क्षेत्रफलको दृष्टिले पाँचौं, उत्पादनको दृष्टिले दोस्रो र उत्पादकत्वको हिसाबले पहिलो स्थान ओगटेको छ । तराई र मध्य पहाडमा आलुलाई प्रमुख तरकारी बालीको रुपमा लिइन्छ भने उच्च पहाडी क्षेत्रमा यसको उपभोग मुख्य खाद्यवस्तुको रुपमा रहेको बताइएको छ । (रासस)

सर्लाही, ७ फागुन: लालबन्दीबाट मात्रै आर्थिक वर्ष २०७५÷७६ मा मात्रै करीब रु सवा अर्बको तरकारी निकासी भएको छ । लालबन्दी नगरपालिका, ईश्वरपुर नगरपालिका, हरिवन नगरपालिकालगायत छिमेकी नगरपालिका र गाउँपालिकाबाट मात्रै आर्थिक वर्ष २०७५÷७६ मा रु एक अर्ब १५ करोड ५४ लाख ५७ हजार २४५ को तरकारी निकासी भएको हो ।लालबन्दी, ईश्वरपुर, हरिव ननगरपालिकालगायत छिमेकी नगरपालिका र गाउँपालिकाका स्थानीयवासीले करीब एक हजार बिघाभन्दा बढी क्षेत्रमा उत्पादन गरेको तरकारी लालबन्दी आउने गरेको र सोही तरकारी देशका विभिन्न स्थानमा निकासी हुने गरेको कृषि बजार व्यवस्थापन समिति लालबन्दीका व्यवस्थापक शम्भुप्रसाद घिमिरेले बताउनुभयो ।

जिल्लाबाट ५५ हजार ९४५ टन तरकारी बाहिरिएकामा गोलभेँडाको पकेट क्षेत्रका रूपमा चिनिएको लालबन्दीबाट वार्षिक करीब २७ हजार ९७२ टन अर्थात् सबैभन्दा बढी ५० प्रतिशत गोलभेँडा तथा टमाटर बाहिरिने गरेको कार्यालयले जनाएको छ । त्यस्तै पर्वल २५, बोडी १०, सिमी १० र भिण्डी, काउली, बन्दा, भण्टा, घिराँैला, झिम्नी, लौका, फर्सी, मुन्गा र मूलालगायत पाँच प्रतिशत तरकारी लालबन्दीबाट देशका विभिन्न स्थानमा जाने गरेको कार्यालयले जनाएको छ ।

आर्थिक वर्ष २०७५÷७६ को साउनमा एक हजार ५९९, भदौमा चार हजार ९९८, असोजमा दुई हजार ८१३, कात्तिकमा २३ हजार ३७२, मङ्सिरमा तीन हजार ७०८, पुसमा तीन हजार ७९६, माघमा पाँच हजार ३७३, फागुनमा तीन हजार १०१, चैतमा एक हजार १८६, वैशाखमा ९२२, जेठमा दुई हजार २९५ र असार महिनामा दुई हजार ७७८ गरी कूल ५५ हजार ९४५ टन तरकारी जिल्लाबाहिर निर्यात भएको कार्यालयले जनाएको छ ।

स्थानीयवासीले व्यावसायिक रुपमा उत्पादन गरेको तरकारी काठमाडौँ, पोखरा, बुटबल, भैरहवा, नारायणघाट, नेपालगञ्ज, हेटौँडा, वीरगञ्ज, गौर, जनकपुर, सिरहा, रामेछाप, सिन्धुली, सुनसरी र विराटनगरका साथै छिमेकी देश भारतका विभिन्न स्थानमा समेत जाने÷गरेको कृषि बजार व्यवस्थापन समिति लालबन्दीका व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष दरेश चौधरीले बताउनुभयो ।

तरकारी खेतीबाट मनग्य आम्दानी हुन थालेपछि किसान व्यावसायिक रुपमा तरकारी खेतीप्रति आकर्षित हुँदै आइरहेका छन् । परम्परागत अन्नबाली छाडेर व्यावसायिक तरकारी खेती गर्दै आइरहेका सर्लाहीवासीले झण्डै एक हजार बिघाभन्दा बढी जमीनमा तरकारी खेती गर्ने गरेका कृषि ज्ञान केन्द्र मलङ्गवाका कार्यालय सहायक कार्यालय प्रमुख देवानन्द राय यादवले बताउनुभयो ।

विगतमा घरपरिवार पाल्न भारतका विभिन्न ठाउँका साथै खाडी मुलुकमा मजदूरीका लागि जाने किसान अहिले तरकारी खेतीमा रमाइरहेका स्थानीयवासी रमेश अधिकारीले बताउनुभयो । तरकारी खेतीले किसानको जीवनस्तरमा निकै परिवर्तन ल्याएको उहाँको भनाइ छ । यस पटक तरकारीबाट करीब रु तीन लाख आम्दानी गर्न सफल भएको अर्का किसान रामपुकार महत्तोले बताउनुभयो । सडक पुगेपछि व्यापारी गाउँमै पुगेर समेत तरकारी खरीद गर्ने गरेको किसान किशोरी महत्तोले बताउनुभयो ।

तरकारी उत्पादनबाट गाउँमा बर्सेनी रु चार÷पाँच करोड भित्रिने गरेको भए पनि भण्डारणको व्यवस्था नहँुदा समस्या भएको लालबन्दी–७ का अध्यक्ष कुमार न्यौपानेले बताउनुभयो । गाउँका सबैजसोले तरकारी उत्पादन गर्दै आइरहेका छन् । जैविक तरकारी भएकाले देशका ठूला शहरमा समेत यहाँको तरकारी गोलभेँडा टमाटरको माग बढेको वडा नं ८ का वडाध्यक्ष राजनकुमार श्रेष्ठले बताउनुभयो । गाउँमा शीतभण्डारण केन्द्र नहुँदा बारीबाटै बिक्री गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको किसानको गुनासो छ । (रासस)

वालिङ, ७ फागुन  -स्याङ्जाको गल्याङ ११ जिमूहाका किसानले सामूहिक आलुखेती गरेका छन् । जिमूहा कृषिउपज कृषक सहकारी संस्थामा आबद्ध ५२ कृषकले करिब ५०० रोपनी जग्गामा सामूहिकरुपमा आलुखेती गरेका हुन् ।आँधीखोला पानी उपभोक्ता समूह (आक्वा) र जिमुहा कृषिउपज कृषक सहकारी संस्थामा आबद्ध भएका जिमुहा, कर्मचौर, कामलाङ, दिमिक, लल्याङ, बल्पुकलगायतका क्षेत्रका किसानले सामूहिक आलु खेती गरेको सहकारीका अध्यक्ष रुमलाल कँडेलले बताउनुभयो ।

आलुको पकेट क्षेत्र मानिएको जिमुहामा निर्माण भएको शीतभण्डारमा रहेको १३० टन आलुको बीउ र राष्ट्रिय आलुबाली अनुसन्धान केन्द्र खुमलटार ललितपुरबाट २० टन गरी झण्डै १५० टन आलुको बीउ सामूहिकरुपमा लगाइएको सहकारीका अध्यक्ष कँडेलले बताउनुभयो । “व्यक्तिगत रुपमा भन्दा सामूहिकरुपमा व्यावसाय गर्दा सहज हुने गरेको अनुभव समूहमा आबद्ध किसानहरुको छ”, अध्यक्ष कँडेलले भन्नुभयो, “सहकारीमार्फत नै सामूहिक आलु लगाइएको र उत्पादित आलुको बजारीकरण पनि सहकारीमार्फतै गर्ने व्यवस्था मिलाइएको छ ।”

स्थानीय कृषकले निर्वाहमुखी कृषिका माध्यमबाट उत्पादन गर्दै आएको आलुखेतीलाई थप व्यवस्थित बनाउँदै व्यावसायिकरुपमा अघि बढाउन संस्थामार्फत पहलकदमी थालेको सहकारीका अध्यक्ष कँडेलले बताउनुभयो ।  यहाँ विशेषगरी जनकदेव, खुमल रातो, खुमल, उज्जल, एमएस ४२ लगायत आलु सामूहिक र व्यक्तिगतरुपमा लगाइएको अगुवा कृषक चन्द्रकान्त डुम्रेले बताउनुभयो ।

सहकारीमार्फत सामूहिक आलुखेती गरेका यहाँका किसानले व्यक्तिगतरुपमा पनि छुट्टाछुट्टै ठूलो परिमाणमा आलुखेती गरेका अगुवा कृषक डुम्रेले बताउनुभयो ।आलुका लागि जिल्लाकै पकेट क्षेत्र मानिने यस ठाउँमा उत्पादन भएको आलु तथा बीउ आलु स्याङ्जासहित भैरहवा, बुटवल, पोखरा, पाल्पा, तनहुँसम्मका स्थानमा बिक्री हुने गरेको अगुवा कृषक गीता कडेलले बताउनुभयो ।

“बीउका लागि उत्पादन भएको आलु पछिसम्म जोगाइराख्नका लागि भैरहवास्थित शितभण्डारमा राख्ने गरेका थियौँ”, अगुवा कृषक गीता कँडेलले भन्नुभयो, “गत वर्ष जिमुहामा शीतभण्डार निर्माण भएसँगै उत्पादित आलु तथा बीउ आलु यही सहुलियत दरमा राख्न सकिने भएकाले पनि सहजता भएको छ ।”(रासस)

खलङ्गा, ७ फागुन  -चालू आर्थिक वर्षको छ महिनामा जुम्लाबाट ६१ प्रकारका एक लाख ८३ हजार १३१ किलो जडीबुटी निर्यात भएको छ । जिल्ला वन डिभिजन कार्यालयका रेञ्जर खड्क महतलेका अनुसार निर्यात भएको जडीबुटीबाट करिब रु १६ लाख ५९ हजार ६४७ राजश्व सङ्कलन भएको छ ।

काठबाट रु चार लाख ९० हजार ६९५ राजश्व सङ्कलन भएको र १८३ सामुदायिक वन कार्यालयमा दर्ता भई सञ्चालनमा आएको कार्यालयले जनाएको छ । पछिल्लो समयमा विभिन्न प्रकारका जडीबुटी लोप हुने अवस्थामा रहेकाले वन र जडीबुटी संरक्षणमा जोड दिइएकोे तिला गाउँपालिका अध्यक्ष रतनाथ योगीले बताउनुभयो ।(रासस)

काठमाडौँ, ६ फागुन-  धितोपत्र बजारमा शेयर कारोवार मापक नेप्से परिसूचक आज झिनो अङ्कले मात्रै बढेको छ । सोमबार उच्च अङ्कले बढेको बजार आज केही सुस्ताएर झिनो अङ्कले मात्रै वृद्धि भएको हो । नेपाल स्टक एक्सचेन्जका अनुसार नेप्सेमा १.७७ ले वृद्धि भई एक हजार ४००.०१ मा पुगेको छ । लामो समयपछि नेप्सेले एक हजार ४०० माथि पुगेको हो ।

यस्तै सेन्सेटिभ परिसूचक १.०९ ले वृद्धि भई २९४.९५ मा पुगेको छ । नेप्सेमा झिनो सुधार देखिए पनि कारोवार रकम भने रु दुई अर्ब माथि पुगेको छ । कूल १८१ कम्पनीका ५४ लाख ६८ हजार ४८३ कित्ता शेयर रु दुई अर्ब १२ करोड ५९ लाख ७७ हजार ३४ बराबरको कारोवार भयो ।

नेप्सेमा अनुसार कारोवार भएका कूल १२ उपसमूहमध्ये आज पाँच उपसमूहको मात्रै शेयर उकालो लाग्दा सात उपसमूहको शेयर भने ओरालो लागेको छ । बैंकिङ ७.५३, व्यापार २.९५, विकास बैंक १४.५५, उत्पादन ३०.७५ र सामूहिक लगानी कोष ०.२ विन्दुले बढेको छ । यस्तै होटल ३३.२६, जलविद्युत् १७.६२, वित्त ५.८५, निर्जीवन बीमा ११.१५, अन्य २.३५, लघुवित्त १३.१ र जीवन बीमा ४५.९३ ले घटेको छ ।

कारोवारका आधारमा आज एनआइसी एशिया बैंक शीर्ष स्थानमा रहेको छ । सो बैंकको रु १० करोड ६५ लाख १५ हजार ६६२ बराबरको कारोवार भयो । यस्तै एनएमबी बैंक रु नौ करोड ५९ लाख १६ हजार ७३, हिमालयन डिस्टिलरी रु नौ करोड १४ लाख ९३ हजार ७६२, शिवम् सिमेन्ट रु सात करोड ५६ लाख ६९ हजार ४९१, नेपाल लाइफ इन्सुरेन्स कम्पनी रु छ करोड ९५ लाख ८६ हजार ६२८, साइन रेसुङ्गा डेभलपमेन्ट बैंक रु छ करोड ६१ लाख ७१ हजार ५७३ बराबरको कारोवार गरी शीर्ष स्थानमा रहे ।

कालिका माइक्रोक्रेडिट डेभलपमेन्ट बैंक ९.८७, घलेम्दी हाइड्रो ९.५२, साइन रेसुङ्गा डेभलपमेन्ट बैंक ७.१७, माउन्टेन हाइड्रो ४.३०, राष्ट्रिय बीमा कम्पनी ४.२४ र बोटलर्स नेपाल तराईका शेयरधनीले ४.१८ प्रतिशतले कमाए । लक्ष्मी लघुवित्त वित्तीय संस्था ५.६८, पाँचथर पावर कम्पनी ४.५१, सेन्ट्रल फाइनान्स ३.८४, गुह्येश्वरी मर्चेन्ट बैंक ३.६७ र नेपाल फाइनान्सका शेयरधनीले ३.६४ प्रतिशतले गुमाए । (रासस)

कञ्चनपुर, ६ फागुन  -हिउँदे झरी र डढुवा रोगको सङ्क्रमणका कारण कञ्चनपुरमा आलु उत्पादनमा तीस प्रतिशत भन्दा बढीले ह्रास आएको छ । व्यावसायिक रुपमा यहाँ आलु खेती गर्दै आएका किसानले लागत खर्चसमेत उठाउन सकेका छैनन् ।दाना लाग्ने बेलादेखि नै बोटहरु मरेपछिे उत्पादनमा कमी आएको हो । व्यावसायिक रुपमा आलु खेती गर्दै आएका शुक्लाफाँटा नगरपालिका–३ पिपलाडीका किसान लक्ष्मण चौधरीले दश कट्ठा जग्गामा मुस्किलले एक बोरी मात्रै आलु उत्पादन भएको जानकारी दिनुभयो ।

“आलुका दाना लाग्ने क्रममै लगातार वर्षा भएपछि बोटहरु मर्न थालेका थिए”, उहाँले भन्नुभयो, “बर्सात हटेपछि डढुवा लागेपछि सबै आलु बालीमा नोक्सानी भयो ।” दश कट्ठा जग्गामा आलु खेतीका लागि रोपिएको बीउसमेत उत्पादन नभएको चौधरीले गुनासो गर्नुभयो । “बीउ मात्रै पाँच बोरी बारीमा रोपिएकामा त्यो पनि उत्पादन भएको छैन”, उहाँले भन्नुभयो, “गत वर्ष मात्रै तीस क्विन्टल आलु उत्पादन भएको थियो । यस वर्ष एक बोरी आलु पनि उत्पादन भएको छैन ।”मल, कीटनाशक र सिँचाइको खर्चसमेत उठाउन नसकिएको उहाँको बताउनुभयो ।

अर्का किसान पुरन चौधरीले बारीमा रोपेको आलु पूरै नोक्सान भएपछि घरकै तरकारीका लागि आलु भारतबाट खरिद गर्नुपर्ने अवस्था आएको जानकारी दिनुभयोे । पिपलाडी आलु खेतीका लागि पकेट क्षेत्रका रुपमा रहेको छ । यस क्षेत्रका तीन दर्जनभन्दा बढी किसानले व्यावसायिक रुपमा आलु खेती गर्दै आएका छन् । गत वर्ष मात्रै यस क्षेत्रका किसानले पहिलो पुस्ताको आलुको बीउ मात्रै सात लाख मूल्य बराबरको बिक्री गरेका थिए ।

कार्डिनल २०, आइपिवाई आठ ३० र खुमलउज्जल ३० गरी ८० क्विन्टल आलुको पहिलो पुस्ताको बीउ उत्पादन गर्दै आए पनि यस वर्ष आलु खेतीबाट लागत खर्चसमेत उठाउन नपाएको चौधरीले बताउनुभयो ।बेलौरीको सिंहपुरका किसान रामआश्रय रानाले समेत खेतमा लगाएको आलुका बोट नै मरेपछि आलुको उत्पादन लिन नसकेको गुनासो गर्नुभयो । “आलुका बोटमा दाना नै नलागेपछि खन्नका लागि खेतमै गएको छैन”, उहाँले भन्नुभयो ।

आलुको उत्पादनमा ह्रास आएपछि बजारमा आलुको मूल्यमा बढोत्तरी भएको छ । सिजनमा बजारमा रु २० प्रतिकिलोका दरले बिक्री हुने आलुको मूल्य रु ३० बढी रहेको छ ।तरकारी व्यवसायीका अनुसार स्थानीय किसानले उत्पादन गर्ने आलु बजारमा थोरै मात्रै आएपछि भारतीय आलुमा निर्भर रहनु परेको छ । भारतीय व्यापारीले मनोमानी रुपमा मूल्य वृद्धि गरी आलु बिक्री गर्दै आएका छन् । यसबाट उपभोक्ता मर्कामा परेका छन् । जिल्लाका बेलौरी, पुनर्वास, बेदकोट, शुक्लाफाँटा र भीमदत्त नगरपालिका आलु खेती हुने गरेको छ ।

पानी जम्ने चिम्टाइलो माटो भएको जग्गामा लगाइएको आलु खेती र परम्परागत रुपमा लगाइएको आलु खेतीमा वर्षा र डढुवा रोगले नोक्सानी पु¥याएको कृषि ज्ञान केन्द्र कञ्चनपुरका कार्यालयप्रमुख रामचन्द्र भट्टले जानकारी दिनुभयो ।वर्षा र डढुवा रोगका कारण प्रतिहेक्टर चार मेट्रिक टन आलुको उत्पादनमा ह्रास आएको उहाँले बताउनुभयो । “उत्पादकत्व घटेको छैन”, उहाँले भन्नुभयो, “उत्पादनमा कमी आएको छ ।”

आलुको उत्पादनमा ३० प्रतिशतले ह्रास आएको जनाइएको छ । जिल्लामा चार हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा आलु खेती हुँदै आएको छ । ती क्षेत्रफलमा उत्पादन २० हजार मेट्रिक टन हुने गरेको छ । उत्पादनमा ह्रास आएपछि यस वर्ष आलुको उत्पादन १४ हजार मेट्रिक टन रहेको छ । उहाँका अनुसार प्रतिहेक्टर आलुको उत्पादन १३ मेट्रिक टन रहेको छ । यसैगरी कञ्चनपुरका किसानले डढुवा रोगका कारण गोलभँेडा खेतीमा समेत नोक्सान व्यहोरेका छन् । (रासस)

कास्की, ६ फागुन -जिल्लाको माछापुच्छ«े गाउँपालिका–८ ले आलु र गोलभेँडामा आत्मनिर्भर बन्ने लक्ष्यसहित कृषकलाई अनुदानमा बीउ र टनेल वितरण गरेको छ । तरकारी आयातलाई अन्त्य गरी उत्पादनमा जोड दिने नीति वडाले लिएको छ ।शुरुआतमा यी दुई तरकारीमा आत्मर्निभर बन्न कृषकलाई प्रेरित गर्ने योजनासहित चालू वर्षमा वडाले एक हजार २०० केजी आलुको बीउ कृषकलाई वितरण गरेको वडाध्यक्ष कृष्णप्रसाद दवाडीले जानकारी दिनुभयो ।

वडाका छवटा कृषि समूहलाई प्रतिसमूह २०० केजीका दरले बीउ तथा एक केजीका दरले अग्र्यानिक मल र सबै टोललाई समेटेर कृषकलाई ३० वटा टनेल वितरण गरिएको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।अनुदानमा वितरण गरिएको बीउ तथा कृषकले आफैँले लगानी गरेर लगाउने आलु खेतीबाट आत्मनिर्भर बन्न सकिने लक्ष्य रहेको बताइन्छ ।

चालू वर्षमा कृषि विकासका लागि विनियोजित रु पाँच लाख बजेट आलु र गोलभेँडाको उत्पादन वृद्धि गर्ने योजनामा खर्च गरिएको वडाले जनाएको छ । चर्चित मर्दी हिमाल पदयात्रा मार्गमा समेत पर्ने वडामा घरवास ‘होमस्टे’ तथा होटल रेष्टुरेन्टहरु समेत खुल्नेक्रम बढेको र पर्यटकीय गतिविधि वृद्धिसँगै कृषि उत्पादनबाट आयआर्जनको सम्भावना बढेकाले शुरुआतमा आत्मर्निभर बन्ने र त्यसपछि व्यावसायिक उत्पादनमा जोड दिने नीति लिइएको छ ।

“हामीकहाँ सबैभन्दा बढी आयात गर्ने खाद्यवस्तु नै आलु र गोलभेँडा हो, उत्पादनका लागि हावापानी, जमीन तथा सिँचाइको सुविधा छ, उत्पादन नगरेकै कारणले आयात गर्नुपर्ने अवस्थालाई अन्त्य गरी सबै कृषकलाई उत्पादन गर्न उत्प्रेरित गर्दै आत्मनिर्भर बन्ने योजना बनाएका छौँ”, वडाध्यक्ष दवाडीले भन्नुभयो । पहिलो वर्षको अनुभव र सिकाइबाट आगामी वर्षको योजना निर्माणमा सघाउ पुग्ने भएकाले कम मिहिनेतमा आम्दानी हुने गतिविधिमा स्थानीयवासीलाई परिचालन गर्ने लक्ष्य राखिएको छ ।

कृषि सञ्जालका सचिव जीवनाथ लामिछानेले वडाले शुरु गरेको कार्यक्रमबाट कृषक उत्साहित भएको जानकारी दिनुभयो । गाउँपालिकाको नौ वडा रहेकामा यस वडाको कूल २० दशमलव २३ वर्गकिमी क्षेत्रफल तथा ७०० घरधुरी छन् । कूल जनसङ्ख्या दुई हजार ६९१ रहेकामा अधिकांशको आयआर्जनको प्रमुख स्रोत कृषि हो । यहाँका सिमलबेँसी, लाङ्दीफाँट ल्वाङ, घलेल तथा कोलेलीमा धान, मकै, गहुँलगायत खाद्यबाली तथा तरकारी र अलैँचीलगायत नगदे बालीको उत्पादन हुँदै आएको छ । (रासस)

रामपुर  – यस क्षेत्रका महिलाहरु हिजोआज आफै व्यवसाय गरेर आत्मनिर्भर बन्न थालेका छन् । मौसमी तथा बेमौसमी जातका तरकारी व्यवसाय गरी आफ्नो जीविका चलाउने कार्यमा रामपुरका महिलाहरु अग्रसर छन् ।रामपुर नगरपालिका–७ मलेङ बस्ने गीता भट्टराईले तरकारी लगाएर राम्रो आम्दानी गर्नुहुन्छ । करिब एक दशकदेखि तरकारी व्यवसायमा आबद्ध भट्टराईले पाँचदेखि सात रोपनी क्षेत्रफलमा तरकारी लगाउने गर्नुहुन्छ । उहाँले वर्षमा न्यूनतम रु तीन लाखभन्दा बढी आम्दानी लिन सफल हुनुभएको छ ।

“तरकारी लगाउन शुरु गरेपछि अरूको भर पर्नु परेको छैन, आफ्नो खुट्टामा आफैँ उभिन सक्ने भएको छु, तरकारी लगाउने विभिन्न प्रविधि जानकारी भएपछि अहिले उत्पादन पनि राम्रै हुन्छ” उहाँले भन्नुभयो । उहाँलाई तरकारी खेती शुरु नगर्दासम्म अरूको भरमा बाँच्नु परेको थियो । अहिले आफैँले तरकारी लगाएर कमाउन थालेपछि परिवारमा सुखका दिन आएको भट्टराईले अनुभव सुनाउनुभयो ।

बहखोला बस्ने मथुरा ढकालले तरकारी लगाएर आफ्नो जीविका चलाउँदै आउनुभएको छ । कम्तीमा पनि बा¥है महिना तीन रोपनी जग्गामा तरकारी लगाएर छोराछोरीको पढाई खर्च, घरखर्च चलाउने गरेको उहाँले बताउनुभयो । तरकारीबाट उहाँको परिवारको गुजारा राम्रोसँग चलेको छ । विभिन्न जातका तरकारी लगाउँदै आउनुभएको छ । तरकारी बिक्रीबाट मासिक रु ३० हजारसम्म कमाई हुने गरेको ढकालले बताउनुभयो ।

तरकारी नलगाउँदासम्म जीवनमा धेरै दुःख गर्नुभएकी ढकालले छ वर्ष यता तरकारीखेती निरन्तर गर्न थालेपछि अर्काको भर पर्नु नपरेको उहाँको भनाइ छ । सोही ठाउँकै विष्णुमाया पोखरेललाई तरकारी लगाउन थालेपछि श्रीमान्को भरमा पर्नुपर्ने अवस्था छैन । तरकारी लगाएर दिनहुँ हातमा पैसा आउन थालेपछि व्यवसायमा हौसला बढेको पोखरेल बताउनुभयो ।“आफ्नो खर्च चलाउन कस्ले दुई चार पैसा देला भनेर बस्नु जतिको दुःख जीवनमा केही रहेनछ, अहिले तरकारी लगाउन थालेपछि दिनहुँ हातमा दाम परिरहन्छ, आफ्नो खर्च सजिलोसँग चलाउन पाइएको छ” पोखरेलले भन्नुभयो ।

रामपुर नगरपालिका–५ राङभाङ बस्ने ज्ञानुमाया कार्की दुई दशक यता तरकारीखेतीमा आबद्ध हुनुहुन्छ । करिब पाँच रोपनी जग्गामा उहाँको खेतमा हरियाली बा¥है महिना तरकारी हुन्छ । तरकारी खेतीमा कार्कीले रामपुरमा राम्रो पहिचान बनाउनुभएको छ । “तरकारी लगाएरै दुई दशक बितेको पत्तो भएन, दिनदिनै तरकारी बेच्यो हातमा पैसा आइहाल्यो, यसरी नै आम्दानी लिन थालेको लामो समय भयो, तरकारीबाट नसोचेको आम्दानी भइरहेको छ”, कार्कीले भन्नुभयो ।

तरकारीबाट वर्षमा तीन लाखदेखि पाँच लाखसम्म कमाई गर्नुहुन्छ । अहिले उहाँको व्यवसायबाट गाउँका अन्य महिलाहरुले पनि सिको गर्न थालेका छन् । घरायसी कामधन्दासँगै घरमै बसेर पनि दुई चार पैसा आम्दानी गर्न सकिन्छ । केही न केही गरियो भने दुई चार पैसा आम्दानी लिन सकिन्छ भन्ने एउटा गतिलो उदाहरण बनेका छन् रामपुरका महिलाहरु । यहाँका महिलाहरुको व्यवसायको अवलम्बन गर्न सकेमा महिला परनिर्भरता कम हुदै जानेछ । (रासस)

नेपालगञ्ज – नेपालगञ्जको वडा नं २२ मा रु नौ करोडको लागतमा एसके डेरी उद्योग स्थापना गरिएको छ ।प्देश नं ५ का मुख्यमन्त्री शङ्कर पोखरेलले  डेरी उद्योगको उद्घाटन गर्दै प्रदेश सरकारले कृषि उत्पादनलाई उच्च प्राथमिकतामा राखेको बताउनुभयो । उहाँले कृषिलाई वैज्ञानिकीकरण गरी पूर्णरुपमा व्यावसायिक बनाउन प्रदेश सरकारले कृषि अनुदान कार्यक्रमअघि सारेको छ भन्नुभयो ।

प्रदेश कृषिमन्त्री आरती पौडेलले प्रदेश मातहतमा जिल्लाको समानुपातिक विकासका लागि प्रदेश सरकार लागिपरेको छ भन्नुभयो । बाँकेको व्यावसायिक क्षेत्रमा सक्रिय सरोज पाण्डेले सो डेरी उद्योग खोल्नुभएको हो । डेरी उद्योगबाट दैनिक १५ हजार लिटर दूध प्रशोधन गरेर बिक्री वितरण गरिने उद्योगका सञ्चालक पाण्डेले जानकारी दिनुभयो । (रासस)

काठमाडौँ, ५ फागुन – धितोपत्र बजारमा शेयर कारोवार मापक नेप्से परिसूचक आज ३४ अङ्कले बढेको छ । लगातार उकालो लागेको बजारमा आज नेप्सेले नयाँ इतिहास कायम गरेको हो । नेपाल स्टक एक्सचेन्जका अनुसार नेप्सेमा ३४.२४ विन्दुले बढेर एक हजार ३९८.२४ मा पुगेको छ ।

यस्तै सेन्सेटिभ परिसूचकसमेत ८.०४ ले वृद्धि भई २९३.८६ मा पुगेको छ । बजार उकालो लाग्ने क्रम बढ्दै जाँदा नेप्सेले एक हजार ४०० को दिशा पक्डेको छ । नेप्सेमा उच्च अङ्कको वृद्धि हुँदा त्यसको प्रभाव कारोवार रकममा परेको छ । आज झण्डै रु दुई अर्ब ७० करोड जतिको कारोवार भएको छ । कूल १७५ कम्पनीका ६४ लाख ७४ हजार ७५० कित्ता शेयर रु दुई अर्ब ६८ करोड ७५ लाख ३३ हजार ४४२ मूल्यमा खरिद–बिक्री भए ।

कारोवार भएका कूल १२ उपसमूहकै शेयर आज उकालो लागेको छ । बैंकिङ ४१.१३, व्यापार ४१.९७, होटल २०.९४, विकास बैंक २७.३, जलविद्युत् ३२.१८, वित्त ९.७९, निर्जीवन बीमा १८१.८२, उत्पादन १०.६५, अन्य ६.२१, लघुवित्त ९.६७, जीवन बीमा ११७.७२ र सामूहिक लगानी कोष ०.१ ले वृद्धि भएको छ ।

नेप्सेका अनुसार आज कारोवारका आधारमा शिवम् सिमेन्ट शीर्षस्थानमा रहेको छ । सो कम्पनीको रु १२ करोड ९४ लाख ९० हजार २३८ मूल्य बराबरको शेयर कारोवार भए । शिखर इन्सुरेन्स कम्पनी रु ११ करोड २१ लाख ९६ हजार ३७३, हिमालयन डिस्टिलरी रु १० करोड २९ लाख ३४ हजार ७८४, नेपाल लाइफ इन्सुरेन्स कम्पनी रु नौ करोड दुई लाख ९४ हजार ७६६, नेको इन्सुरेन्स रु आठ करोड ९९ लाख ६३ हजार २४३, एनआइसी एशिया बैंक रु आठ करोड ७५ लाख ३३ हजार २९१ बराबरको कारोवार भई शीर्ष स्थानमा रहे ।

नेप्सेमा अनुसार ङादी समूह, राष्ट्रिय बीमा कम्पनी पञ्चकन्या माईका शेयरधनीले समान १० प्रतिशतले कमाए । यस्तै राष्ट्रिय बीमा कम्पनी लिमिटेडको संस्थापक शेयर ९.४४, अरुण काबेली पावर ८.५९, सेन्ट्रल फाइनान्स ८.३३, नबिल इक्विटी फन्ड ८.१४ र हिमालयन पावर पार्टनरका शेयरधनीले ७.५३ प्रतिशतले कमाए ।

त्यस्तै नेपाल हाइड्रो डेभलपर्स ५.६३, नाडेप लघुवित्त वित्तीय संस्था ३.१२, नेरुडे लघुवित्त विकास बैंक ३.१०, गणपति माइक्रोफाइनान्स वित्तीय संस्था २.७३, सपोर्ट माइक्रोफाइनान्स २.७१ र मेरो माइक्रो फाइनान्सका लगानीकर्ताले २.५९ प्रतिशतले गुमाए । (रासस)

बलेवा, ५ फागुन  : कृषिलाई व्यवसाय बनाएकालाई बागलुङ नगरपालिकाले अनुदान वितरण गरेको छ । दोहोरो नपर्ने गरी नगरपालिकाले कृषि र पशुपालन गरेका किसानलाई लगानी, मिहिनेत र क्षेत्रफल तथा पशु सङ्ख्याका आधारमा अनुदान दिएको नगरप्रमुख जनकराज पौडेलले बताउनुभयो ।प्रदेश र सङ्घीय सरकारबाट अनुदान पाएकाबाहेक चालू आर्थिक वर्षमा झण्डै एक सय किसानलाई अनुदान वितरण गरेको हो ।

नगरपालिकाले कृषि अनुदानका माध्यमबाट रु १२ लाख ८० हजार अनुदान बाँडेको हो । कम्तीमा चार रोपनी जग्गामा सुन्तला र अन्य कृषि उत्पादनको काम गरेका किसान, माछातर्फ ५०० भन्दा बढी, पशुपालन भए कम्तीमा पाँचवटा पालेका तथा दूध उत्पादन गरेका किसानलाई पुरस्कारस्वरुप अनुदान बितरण गरिएको हो ।

नगरपालिकाका प्रमुख पौडेलले छनोट भएर आएका किसानलाई अनुदान दिनुभयो । सार्वजनिक सूचना जारी गरेर परेका निवेदनबाट छनोट गरिएको उहाँले बताउनुभयो । पौडेलले अनुदान सदुपयोग गर्न सबैलाई आग्रह गर्नुभयोे । अनुदान दुरुपयोग भएमा सरकारी बाँकीसरह असुल उपर गरिने भन्दै काम गर्नेलाई प्रोत्साहन दिने योजना ल्याएको बताउनुभयो ।

पौडेलले किसानले र बालबालिकाले झुटो बोल्दैन भन्ने मान्यताले उनीहरुको प्रतिबद्धता समेतलाई अनुदानमा सूचक बनाइएको बताउनुभयो । छनोटमा परेकालाई रु १२ हजारदेखि ४० हजारसम्म रकम नगदमै उपलब्ध गराइएको हो । सुन्तलातर्फ १० किसानलाई रु दुई लाख ३६ हजार र माछापालनका लागि ५०० भन्दा बढी पाल्ने तीन जनालाई रु ८० हजार वितरण गरिएको हो ।

लेयर्स कुखुरातर्फ कम्तीमा एक सय पाल्ने आठजनालाई रु दुई लाख, पाँच सयभन्दा बढी कोइलर पाल्ने २४ जनालाई रु तीन लाख ९० हजार, गाईभैँसीतर्फ पाँचभन्दा धेरै पाल्ने १३ जनालाई रु एक लाख ७५ हजार, बाख्रातर्फ एक सयभन्दा बढी पाल्ने २८ जनालाई रु तीन लाख ६५ हजार दिइएको हो । राँगोतर्फ तीन जनालाई रु ९९ हजार, बङ्गुर पाल्ने तीन जनालाई रु एक लाख ५० हजार, दूध उत्पादन र बिक्री केन्द्र स्थापना गर्ने चारजना किसानलाई रु एक लाख ८० हजार दिइएको हो । उपकरण चाहिने किसानको हकमा बिलअनुसारको नगद हस्तान्तरण गरिने बताइएको छ ।(रासस)

वीरगञ्ज, ५ फागुन-रसायनमा आधारित कृषि प्रणालीले अनगिन्ती समस्या थोपरेको छ । यसले मानिस, माटो र पर्यावरणमा विष फैलाउँदैछ । औद्योगिक विकासको जगमा टिकेको आधुनिक कृषिमा अहिले देखिएका माटो, पर्यावरण र मानव स्वास्थ्यका विकराल समस्याको मुख्य जग नै विषादी हो ।छिमेकी मुलुक भारतसँग जोडिएका मुख्य व्यापारिक केन्द्र वीरगञ्जमा फलफूल तथा तरकारीमा रहेको विषादी जाँच्ने प्रयोगशाला नहुँदा यहाँका व्यापारी समस्यामा परेका छन् ।

यहाँ तीन वटा भन्सार कार्यालय भए पनि भारतबाट आउने फलफूल तथा तरकारीमा रहेको विषादी जाँच्ने प्रयोगशाला नहुँदा व्यापारीले करीब ७५ किलोमिटर बाटो छिचोली सर्लाहीको नवलपुर गएर विषादी जाँच्नुपर्ने बाध्यता रहेको छ ।विदेशबाट आयात हुने कृषिजन्य खाद्य वस्तुको जाँच विश्लेषन तथा गुणस्तर, विषादी जाँच्न, नियन्त्रण गर्न, प्रमाणीकरण गर्न आवश्यक भए पनि वीरगञ्ज भन्सार कार्यालय, सुख्खा बन्दरगाह भन्सार कार्यालय तथा एकीकृत सुरक्षा जाँच (आइसिपी) भए पनि विषादी जाँच्ने प्रयोगशाला नहँुदा फलफूल तथा तरकारी व्यापारीले लामो दूरी तय गरी नवलपुर जानुपर्ने बाध्यता रहेको व्यापारीको गुनासो छ ।

प्राय जसो दिनहुँ रिक्सा, टाँगा तथा गाडीमा आउने फलफूल तथा तरकारीमा रहेको विषादी जाँचै नगरी नेपाल भित्रिँदा उपभोक्ताहरु विषादीयुक्त फलफूल तथा तरकारी प्रयोग गर्न बाध्य भइरहेका छन् । वीरगञ्जस्थित प्लान्ट क्वारेन्टाइन कार्यालयका कर्मचारीको मिलेमतोमा विषादीयुक्त फलफूल तथा तरकारी भित्रिने गरेको व्यापारीको गुनासो छ ।

विषादी जाँच गर्ने प्रयोगशाला नहुँदा यहाँका व्यापारीले विषादी जाँच्न नवलपुरस्थित विषादी अवशेष दृत विश्लेषण प्रयोगशाला इकाइ कार्यालय नवलपुर जानुपर्ने बाध्यताका कारण धेरै समय लाग्ने गरेको, फलफूल बिग्रने गरेको तथा नवलपुरमा पनि अतिरिक्त रकम दिनुपर्ने बाध्यता रहेको फलफूल व्यापारी परमेश्वर कुशवाहाको गुनासो छ ।

वीरगञ्ज भन्सार नाकाबाट दैनिक सरदर एक करोड ५० लाख मूल्य बराबरका फलफूल तथा ५० देखि ६० लाख मूल्य बराबरका तरकारी आउने गरेका छन् । विषादी जाँच्ने उपकरण नहुँदा दुई दिनसम्म गाडी भन्सारमै थन्किने भएकाले कच्चा सामानका रुपमा रहेको फलफूल तथा तरकारी बिग्रिने गरेको नेपाल कृषि तथा फलफूल व्यवसायी सङ्घ पर्साका सचिव रमेश चौहानको गुनासो छ ।

सीमावर्ती रक्सौलबाट आउने भारतीय व्यापारीसँगको मिलेमतोमा प्लान्ट क्वारेन्टाइनका कर्मचारीले विषादी जाँच नै नगरी छोड्ने गरेको तर नेपाली व्यापारीलाई विषादी तथा गुणस्तर चेकजाँचका नाममा नवलपुरसम्म पठाएर हैरान गर्ने गरेको गुनासो गर्दै तरकारी तथा फलफूल व्यापारीहरु जनक साह, राजेश साह, ज्योतिलाल साहले भन्नुभयो, “विषादी जाँचका लागि नवलपुर पठाउँदा धेरै समय लाग्ने हुँदा तरकारी तथा फलफूल सड्ने गरेका छन् ।”

प्लान्ट क्वारेन्टाइनले फलफूलमा रहेको किरा, फट्याङ्ग्रा रोग वस्तु हेर्ने अधिकार मात्र भए पनि अधिकारभन्दा बाहिर गएर चामल, छोकडासमेत जाँच गर्ने गरेको गुनासो गर्दै खाद्य आयात निर्यात गुणस्तर प्रमाणीकरण कार्यालय वीरगञ्जका प्रमुख हस्तबहादुर राईले भन्नुभयो, “खाद्य ऐन २०२३ विपरीत सो कार्यालयले अनियमित तरिकाले खाने वस्तु, खाद्यपदार्थ, प्रशोधित, अप्रशोधित तथा अर्धप्रशोधित लगायतका खाद्य वस्तुहरु जाँच गर्ने गरेको छ ।

भारत तथा अन्य देशहरुसँग बढ्दो व्यापारलाई ध्यानमा राखी सङ्घीय सरकारले आयात हुने खाद्य वस्तुको गुणस्तर जाँच्न खाद्य ऐन २०२३ ले परिभाषित गरे पनि प्रयोगशालाको अभावले फलफूल तथा तरकारी व्यापारीले ल्याउने ताजा तथा हरियो तरकारीको विषादी जाँच्न नवलपुरसम्म जानुपर्ने बाध्यताका कारण दुई दिनसम्म भन्सारमा तरकारी तथा फलफूल थन्किने भएकाले सड्ने–गल्ने हँुदा व्यापारीहरु आर्थिक मारमा परेकाले वीरगञ्जमै प्रयोगशाला हुनुपर्ने माग व्यापारीको छ ।

वीरगञ्जमा प्रयोगशाला नहँुदा सीमामा रहेका प्लान्ट क्वारेन्टाइन कार्यालयले फलफूलमा कार्वाइड भन्ने रसायनको धुलो लागेको भए पनि रकम लिएर त्यसलाई स्वच्छताको प्रमाण दिएर छाड्ने गरेकाले उपभोक्ता खेतदेखि पेटसम्म विषादीयुक्त फलफूल तथा तरकारी खान बाध्य रहेका छन् । त्यसैले यहाँका फलफूल व्यापारीले वीरगञ्जमा प्रयोगशाला राख्नु पर्ने माग गरेका छन् । (रासस)