वालिङ, ४ माघ : यहाँका चार महिलाले सामूहिकरुपमा भैंँसीपालन व्यवसाय थाल्नुभएको छ । स्याङ्जाको पुतलीबजार नगरपालिका–४ बेलघारीका महिलाले सामूहिकरुपमा व्यावसायिक तवरले भैँसीपालन थाल्नुभएको हो । युवा तथा पुरुषले सामूहिकरुपमा व्यवसाय सञ्चालन गर्ने र महिलाले सहयोगी भएर काम गर्ने परम्परालाई तोड्दै यहाँका महिला सामूहिकरुपमा व्यवसाय उन्मुख भएका हुन् ।

गत कात्तिकमा ‘बौरेनी भैँसी तथा कृषि फर्म’ दर्ता गरी ०७६ पुस १३ गतेदेखि सञ्चालनमा आएको फर्ममा १२ मुर्रा जातका भैँंसी रहेका फर्मकी अध्यक्ष लक्ष्मी थापाले बताउनुभयो । “समूहमा आवद्ध हामी चारै जनाले आ–आफ्नो तरिकाले व्यावसायिकरुपमा तरकारीखेती गर्दै आएका थियौं”, उहाँले भन्नुभयो, “अब आ–आफ्नो तरिकाले मात्रै तरकारीखेती नगरी समूहमार्फत गर्दा लगानी र काम गर्न पनि सहज हुने ठानेर भैंसीपालन गर्ने अठोट गरेका हौं ।”

फर्मबाट दैनिक ११५ लिटरभन्दा बढी दूध उत्पादन हुने गरेको छ भने उत्पादित दूध प्रतिलिटर एक सयका दरले पुतलीबजार तथा फर्मबाटै खपत हुने गरेको फर्मकी सचिव गीता कार्कीले बताउनुभयो । भैँंसीपालन आवश्यकपर्ने घाँसका लागि करीब नौ रोपनी जग्गा भाडामा लिएर आधुनिक घाँस लगाइएको उहाँले बताउनुभयो । फर्ममा चार जनासहित एक कामदार सक्रिय छन् ।

“भौतिक संरचना निर्माण तथा भैँसी खरीदका लागि हालसम्म झण्डै रु ४७ लाख लगानी गरिएको छ”, अध्यक्ष थापाले भन्नुभयो, “अब कम्पाउण्ड निर्माण तथा फर्मलाई व्यवस्थित गर्न अझै लगानी गर्छौं, लगानी अझै बढ्ने देखिन्छ ।” फर्ममा पुतलीबजार– ४ की थापा, कार्की, ज्योति बानियाँ थापा र स्मृति थापा आबद्ध हुनुहुन्छ । (रासस)

गलकोट, ४ माघ -मौसमअनुसार कृषिउपज उत्पादन गर्ने कृषकले खासै राम्रो बजार नपाएको गुनासो आइरहेको सन्र्दभमा यहाँका कृषकले सुन्तला बेमौसममा बिक्री गरी राम्रो आम्दानी गर्न सुरक्षित भण्डारणतर्फ अग्रसर भएका छन् ।सिगानामा हाल दुई परम्परागत र एक आधुनिक सुन्तला भण्डारण गृह छन् । तीन वर्षदेखि परम्परागत भण्डारण गृहमा सुन्तला राखेर बेमौसममा महँगो मूल्यमा सुन्तला बिक्री वितरण गर्दै आएका सिगानाका अगुवा कृषक टोपबहादुर खड्काले बताउनुभयो । अर्का कृषक अनन्तबहादुर खड्काले गत वर्षदेखि सुन्तला भण्डारण गृह निर्माण गरेर बेमौसममा सुन्तला बिक्री गर्दै आउनुभएको छ ।

सिगाना सुन्तलाका लागि प्रख्यात छ । सिगानालाई सुन्तला गाउँका रुपमा समेत चिनिँदै आइरहेको छ । वार्षिक दुई करोड बढीको सुन्तला उत्पादन हुँदै आएको भए पनि मौसममा तीव्र प्रतिस्पधाले सस्तो मूल्यमा किसानले सुन्तला बिक्री गर्न परेको भन्दै गण्डकी प्रदेश सरकारले २० टन क्षमताको विद्युत्बाट चल्ने सुन्तला चिस्यान केन्द्र (कोल्ड रुम) निर्माण गरेपछि यहाँका अधिकांश कृषकले सुन्तला भण्डारण गर्न थालेका हुन् ।

गत वर्ष गण्डकी प्रदेश सरकारले सिगानामा क्रियाशील गणेश व्यावसायिक कृषि सहकारीमार्फत रु ३० लाखको लागतमा सुन्तला चिस्यान केन्द्र निर्माण गरेपछि यहाँका कृषकले उत्पादन भएका सुन्तला भण्डारण गरेर बेमौसममा बिक्री गर्न थालेका हुन् । आधुनिक सुन्तला चिस्यान केन्द्रमा अहिले सात जान कृषकको १६ टन सुन्तला भण्डारण गरिएको सहकारी संस्थाका अध्यक्ष रामबहादुर खड्काले बताउनुभयो ।

“जसले एक वर्षमा रु दुई लाखभन्दा बढीका सुन्तला उत्पादन गर्छ, उसले उत्पादन गरेको केही सुन्तला मौसममा बजार पठाउछ”, खड्काले भन्नुभयो, “बाँकी सुन्तला सहकारीमार्फत चिस्यान केन्द्रमा राखेर चैत, वैशाखमा बिक्री गर्ने लक्ष्य राखेका छौँ ।” मौसममा किसानको बोटबाटै सुन्तला व्यापारीले प्रतिकेजी ५० देखि ६० मा बिक्री गर्दै आएकोमा सुरक्षित भण्डारण गर्नसकेमा चैत वैशाखमा प्रतिकेजी रु १५० भन्दा बढी मूल्य पर्ने भएकाले कृषक सुन्तला भण्डारणतर्फ अग्रसर भएका हुन् ।

जिल्लाको बागलुङ नगरपालिका–८ का कृषक टोपबहादुर खड्काले आठ रोपनी क्षेत्रफलमा व्यावसायिक सुन्तलाखेती गर्दै आउनुभएको छ । उहाँले उत्पादन गरेका केही सुन्तला मौसममा नै बिक्री गर्नुहुन्छ भने केही सुन्तला बगैँचा नजिकै निर्माण गरिएको भण्डारणगृहमा राखेर चैत वैशाखमा महँगोमा बिक्री गर्दै आउनुभएको छ ।

तत्कालीन कृषि विकास मन्त्रालयको व्यावसायिक कृषि तथा व्यापार आयोजनाअन्तर्गतको व्यावसायिक सुन्तला उत्पादन सङ्कलन तथा भण्डारण उपआयोजना (प्याक्ट) कार्यक्रमले प्रदान गरेको रु १० लाख अनुदानमा २०७४ सालमा निर्माण गरिएको भण्डारणगृहमा अहिले सुन्तला राखिएको खड्काले बताउनुभयो । “अहिले सुन्तालाको बजार मूल्य रु ६० प्रतिकेजी पर्दछ”, खड्काले भन्नुभयो, “दुई महिनापछि भण्डारणगृहमा राखिएको सुन्तलालाई रु १५० प्रतिकेजीमा बिक्री वितरण गर्न सकिने हुँदा यसको निकै महत्व छ ।”

यहाँका कृषकले सुन्तलाको ग्रेडिङसमेत गर्दै आएका छन् । सुन्तलालाई तीन श्रेणीमा ग्रेडिङ गरिन्छ । पहिलो श्रेणीको सुन्तलाको बजार मूल्य निकै महँगो हुने चिस्यान केन्द्रमा सुन्तला राख्नुभएका शिव खड्काले बताउनुभयो । ग्रेडिङ गरेका सुन्तला पोखराको बजारमा खपत हुँन्छ ।

परम्परागत चिस्यान केन्द्रमा माटो, बालुवा तथा गिट्टीको समिश्रणमा ढुङ्गाको गाह्रो निर्माण गरिएको हुन्छ भने आधुनिक चिस्यान केन्द्र विद्युत्बाट सञ्चालन हुन्छ । दुवै प्रकारका भण्डारणगृहमा चार महिनासम्म सुन्तला सुरक्षित गर्न सकिने अर्का कृषक लोकबहादुर थापाले बताउनुभयो । “अहिले जहाँतहीँ सुन्तला फल्ने भएका कारण सुन्तलाको मूल्य त्यति धेरै पर्दैन”, थापाले भन्नुभयो, “बेमौसममा धेरै मूल्य पार्नका लागि बागलुङ जिल्लाका अन्य किसानले आफ्नै घरमा पनि भण्डारणगृह बनाउन थालेका छन् ।” (रासस)

सुरुङ्गा, ४ माघ-झापा बुद्धशान्ति गाउँपालिका–२ जयपुरका कृषक खगेन्द्र उप्रेतीले सुपारी बगानभित्र लगाउनुभएको अलैँचीखेतीबाट राम्रो आम्दानी गरिरहनुभएको छ । रहरले करेसाबारीमा लगाएको अलैँची सप्रिएर फल्न थालेपछि उहाँले अहिले सुपारी बगानभित्र ५०० बिरुवा रोप्नुभएको छ । बिरुवामध्ये २०० बोटले फल दिन शुरु गरेको उप्रेतीले बताउनुभयो । “गरे हुँदो रहेछ”, उहाँले भन्नुभयो, “काका रामप्रसाद र मैले पहाडबाट अलैँचीका बिरुवा ल्याएर करेसाबारीमा रोपेका थियौँ सप्रियो, अनि फल्यो । अहिले सबै सुपारी बगानभित्र अलैँचीसहितकोे खेती गरेका छौँ ।”

उप्रेतीले आफ्नो एक बिघा आठ कट्ठा जमिनमा वार्षिक रु पाँच लाख बराबरको अलैँचीसहितका बाली उत्पादन गर्नुहुन्छ ।केही जमिनमा सुपारी बगानभित्रै मौसमअनुसारको तरकारी खेती, दलहन र तेलहन खेतीसमेत गर्दै आउनुभएको छ ।सुपारी बगानभित्रको धेरै क्षेत्रफलमा अलैँची लगाउनुभएका उप्रेतीको मुख्य आयस्रोत भनेको सुपारी र अलैँची हो ।खासगरी पहाडी भेगको खोल्सामा मात्र सीमित रहेको अलैँची झापामै व्यावसायिक खेती हुन थालेपछि जयपुर क्षेत्रका कृषकले मनग्य आम्दानी गर्न थालेका छन् ।

झापामा कति अलैँची उत्पादन हुन्छ त्यसको यकिन तथ्याङ्क कृषि ज्ञान केन्द्रसँग छैन तर पनि उत्तरी झापाको बुद्धशान्ति गाउँपालिकाका कृषकले भने पछिल्लो समय अलैँची खेती गरिरहेका छन् ।गाउँपालिकाका २० बढी कृषकले व्यावसायिक रुपमा अलैँचीको खेती थालेका छन् । समुद्री सतहबाट ७०० मिटरदेखि २२०० मिटर उचाइसम्म सेपिलो भूभागमा हुने अलैँचीखेती झापामा व्यावसायिक रुपमा हुँदै आएको छ ।पहाडमा ‘खोल्साको कालो सुन’ उपनामले चिनिने अलैँचीको खेती झापामा हुन थालेपछि जयपुर क्षेत्रका कृषकले यो खेती विस्तार गरिरहेका छन् ।

गाउँपालिकाको भोटेटार, होक्से र जयपुरका किसानले व्यावसायिक रुपमा ‘पाखे’ जातको अलैँचीखेती गर्दै आएका छन् । उनीहरुले सुक्खा जमिनमा उत्पादन हुने इलामको सलकुपुरमा उत्पादन गरिएको ‘पाखे’ जातको अलैँची रोपेका हुन् ।परम्परागत रुपमा धान, मकै, गहुँखेतीबाट सोचेजस्तो आम्दानी हुन नसकेपछि यहाँका किसान बैकल्पिक व्यावसायिक खेतीका रुपमा सुपारी खेती गर्दै आएका छन् । सुपारी रोपेको स्थानमा अलैँची लगाउँदा राम्रो उत्पादन हुन थालेपछि किसान उत्साहित भएका छन् । तीन वर्षमा २० जनाभन्दा बढीले व्यावसायिक खेती गरेर राम्रो आम्दानी गर्न थालेपछि अरु किसानले यसमा चासो राखेको भोटेटारमा खेती गर्दै आएकी राधा बजगाईंले बताउनुभयो ।

जयपुरमा मनमाया उप्रेतीले दुई कट्ठामा अलैँची राप्नुभएको छ । उहाँले अलैँचीखेतीमा प्राविधिकको अभाव रहेको बताउनुभयो । “थोरै क्षेत्रफलमा लगाए पनि गत वर्ष रु २० हजारको अलैँची बेच्न सफल भएँ”, सरकारले यसलाई प्राथमिकतामा राख्न सके हामीजस्ता कृषकलाई थप आम्दानी लिन सहज हुने उहाँको भनाइ थियो । अलैँचीको मूल्यमा निरन्तर भएको गिरावटले भने किसानलाई निरास बनाएको छ । कृषक रामप्रसाद उप्रेतीले भने ओम नम शिवाय कृषि फार्म नै सञ्चालन गरेर अलैँचीसहित कागती र सुपारीको व्यावसायिक खेती गरिरहनुभएको छ । उहाँकै सिको गर्दै अहिले धेरैले झापामै अलैँची खेतीबाट मनग्य आम्दानी गरिरहेका छन् । (रासस)

तुलसीपुर, ४ माघ -कुनै समय उजाड रहेको दाङको तुलसीपुर उपमहानगरपालिका–१८ तुलसीपुर–घोराही सडकखण्डसँगैको जग्गा अहिले हरियाली बनेको छ । “यो उजाड जग्गामा गाडिएका पिल्लर कहिले फल्ने हुन् ?” भन्दै खिसिट्यूरी गर्नेहरु भने चकित परेका छन् । खाली जग्गा सदुपयोग गरेर पूर्वमन्त्री लोकेन्द्र विष्टमगरसहित तीनजनाले ड्रागनखेती गरेपछि त्यो ठाउँ अहिले हरियाली बनेको हो । “ड्रागन फ्रुटको बिरुवा लगाएको दुई÷तीन वर्षपछि मात्रै फल दिन्छ”, मगरले भन्नुभयो, “तर हामीहरुले छिप्पिएका बिरुवा लगाएर होला, नौ महिनामै फल दियो ।”

नौ महिनामै फलेपनि अझै परिपक्क भएको छैन । पहिलो चरणमा थोरै फल दिए पनि आगामी असार, साउन, भदौमा राम्रो उत्पादन दिने मगरको भनाइ थियो । “एउटै बोटबाट तीन÷चार केजी फल लाग्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “त्यतिबेला करिब चार÷पाँच टन उत्पादन होला ।”दाङमा अहिले आफूले ६६ कट्ठामा ड्रागन फ्रुटखेती गरेको भन्दै केही अनुसन्धानकर्ताले नेपालमा यो नै सबैभन्दा ठूलो क्षेत्रफलमा गरिएको खेती भएको बताउने गरेको मगरले बताउनुभयो ।

उहाँले भन्नुभयो, “अझै ठूलो क्षेत्रफलमा यो खेती हुन सकेको छैन, तर आकर्षण बढ्दै गएको छ ।” अहिले फार्ममै आएर धेरैले यो खेतीका बारेमा बुझ्ने गरेका छन् भने केहीले बिरुवा लैजाने गरेका छन् ।रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता धेरै भएकाले यसको खेती वस्तार गर्न ध्यान दिनुपर्ने उहाँको सुझाव छ । “यो फल किन्न महँगो पर्छ, स्वास्थ्यका हिसाबले एकदमै महत्वपूर्ण भएकोले यो खेती विस्तार गर्ने सोेच बनाएका छौँ”, मगरले भन्नुभयो । नेपालमा यो फ्रुट उत्पादन हुन सकेको छैन । न्यून मात्रामा भियतनामलगायतबाट आउने यो फ्रुट बजारमा पाइन्छ ।

विदेशी ड्रागन फ्रुट रु ७०० देखि १९ सयसम्म किनबेच हुने गर्छ ।

आफू मन्त्री हुँदा चीन गएको बेला उहाँले ड्रागन फ्रुट खाने अवसर पाएपछि यसबारेमा चासो लिँदै आउनुभयो । पूर्वमन्त्री मगरले भन्नुभयो, “त्यतिबेला यो फललाई नेपालमा उत्पादन गरे कस्तो हुन्छ होला भन्ने सोच बनाएको थिए ।” नेपालमा यसको खेती भित्रिएको करिब १८ वर्ष जति भएको बताइन्छ । आफूले १५ वर्षदेखि यस खेतीका बारेमा जानकारी लिँदै आएको उहाँको भनाइ थियो ।

तराईमा यो खेतीका लागि हावापानी उपयुक्त भएकाले दाङमै आएर खेती गरेको उहाँले बताउनुभयो । पूर्वमन्त्री मगरले लामो समय बाँझो रहेको तीन बिघा छ कट्ठा जग्गालाई १५ वर्षसम्मका लागि भाडामा लिएर खेती थाल्नुभएको हो । जग्गा १५ वर्षका लागि रु ४० लाखमा भाडामा लिएको हो । धेरै वर्षदेखि बाँझो जग्गालाई ‘फिलिङ’ गरेर साढे दुई फिट गहिरो पिल्लर गाडिएको र दुई मिटरको दूरीमा बिरुवा रोपिएको छ । त्यही डिप बोरिङ बनाएर हप्तामा दुई÷तीन पटक सिँचाइ गर्ने गरिएको छ ।

यसले ग्याष्ट्रिक, कब्जियत, क्यान्सर, मुटुरोगलगायत मानव शरीरमा लाग्ने विभिन्न रोगसँग लड्न सक्ने क्षमता राख्छ । ड्रागनका तीन प्रकारका बिरुवा भए पनि आफूले बाहिर रातो र भित्र सेतो हुने तथा बाहिर पनि रातो र भित्र पनि सेतो हुने दुई प्रकारका बिरुवा लगाएको उहाँको भनाइ थियो ।

रातमा मात्रै फल्ने ‘रातकी रानी’

यसको फूल रातमा मात्रै फुल्ने र रातमा मात्रै फल लाग्ने भएकाले रातकी रानी भन्ने गरिन्छ । यसमा जेठको १५ देखि कात्तिकको १५ गतेसम्म फुलेर फल लाग्छ । फूल फुलेको चार÷पाँच दिनपछि फूलका पात सुकिसक्ने र सुकेको फूलको चिया बन्ने उहाँको भनाइ छ । फूल फुलेको ४५ दिनमा फल तयार हुने र त्यो १५० ग्रामदेखि एक किलोसम्मको हुन्छ । राम्रो सिँचाइ, मल तथा स्याहारसुसार पाएमा २० देखि ३० वर्षसम्म फल दिन्छ । ड्रागन सिउँडी प्रजातिको फल हो । दाङमा ड्रागन नौलो फल मानिएको छ ।

अन्य मुलुकमा व्यावसायिक रुपमा स्थापित भए पनि नेपालमा भने यो फलले भर्खरै व्यसायीकता पाउन थालेको छ ।गर्मी ठाउँमा खेती गर्न सकिने यसमा १२ प्रकारका खनिज तथा भिटामिन पाइन्छ । जस्तोसुकै माटोमा गमला, छत तथा करेसामा लगाउन सकिन्छ । फल खाँदा मीठो नभए पनि औषधि गुुणले भरिपूर्ण रहेको छ ।यसको फलबाट आइसक्रिम, इनर्जी ड्रिंक, वाइन र ब्रान्डी बनाउन सकिन्छ । यसको मुन्टाको तरकारी बन्ने पूर्वमन्त्री मगरले बताउनुभयो । लामो समयको अध्ययन र अनुसन्धानपछि यो खेतीतर्फ आकर्षित भएको उहाँको भनाइ थियो । (रासस)

मार्तडी, ४ माघ- कृषि ज्ञान केन्द्र बाजुराले सडक छेउछाउको जमिन विविध कृषि उत्पादनको लागि प्रयोग गर्ने भएको छ । सडक सुरक्षा, जमिनको उपयोग र कृषि उत्पादनका लागि सडक छेउको जमिनलाई प्रयोग गर्ने नीतिसहित केन्द्रले योजना अघि सारेको हो ।पहिलो चरणमा जिल्लाको इकडी गाडदेखि मार्तडीसम्मको ४० किलोमिटर जमिन उपयोग गरिने कृषि प्रचार अधिकृत मीनप्रसाद जैसीले जानकारी दिनुभयो । उर्बर र मलिलो जमिन क्षेत्रमा उत्पादन हुने वस्तुको पहिचान गरी केरा र उखु खेती गर्ने गरी काम शुरु गरिएको अधिकृत जैसीले बताउनुभयो ।

उक्त कार्यक्रमबाट जमिन सुरक्षित हुने र हरियाली पनि देखिनेछ । साथै बोटबिरुवा भएको स्थानमा पहिरोको जोखिम कम हुने हुँदा बहुउपयोगको नीति लिइएको कृषि ज्ञान केन्द्र बाजुराले जनाएको छ । स्याउदेखि, सिमीसम्म, आलुदेखि कोदोसम्मको बजार जिल्ला बाहिर विस्तार गर्न सफल ज्ञान केन्द्रले फेरि नयाँ योजना अघि सारेको हो ।सडक नजिकै बस्ने स्थानीयवासीसँगकै सहकार्यमा खेती गरिने बताइएको छ । स्थानीय कृषि समूह, कृषि सहकारी तथा गाउँ टोललाई साथमा लिएर उत्पादनमुखी र किसानलाई प्रत्यक्ष आयमूलक गतिविधि समेट्ने योजनासहित काम थालिएको कार्यालय प्रमुख गोविन्द सिजापतिले बताउनुभयो ।

उखु र केराजस्ता नगदेबाली सडक छेउछाउमै उत्पादन भएमा बिक्री वितरण गर्न सजिलो हुने र ठूलो बजारसम्म पु¥याउन नपर्ने हुँदा योजना सफल हुने ज्ञान केन्द्रको विश्वास छ । सुदूरपश्चिमको पहाडी क्षेत्रमा पहिलो पटक यो कार्यक्रम शुरु गर्न लागिएको हो । राम्रो सम्भावना देखेर नै यो कार्य गर्न लागिएको र यसका लागि आवश्यक बजेटसहित प्रस्तावना ज्ञान केन्द्रले माग गरेको कार्यालय प्रमुख सिजापतिले बताउनुभयो । ज्ञान केन्द्रले नयाँ र किसान लक्षित गतिविधि बढाउँदै लगेको छ ।

साँफे–मार्तडी सडकअन्तर्गत बाजुरा प्रवेश गरेपछि सडक दाँयाबाँयातर्फ प्रायः सुक्खा अनि पहिरो जाने क्षेत्र बढी छ । त्यसको व्यवस्थापन र कृषि क्षेत्रको आकर्षणका लागि केन्द्रले शुरु गरेको अभ्यास सकारात्मक रहेको कृषि अगुवाको भनाइ छ । यस्ता गतिविधिले अन्य किसानलाई पनि केही पाठ सिकाउने विश्वास गरिएको छ । कम लागत र मेहनतमै उखु र केरा उत्पादन हुने गर्छ । कृषकको आम्दानी बढाउन र रोजगारीको सिर्जना गर्न अभियानको रुपमा परियोजना अघि बढाइएको हो । परियोजना सञ्चालन गर्न खोजिएको सडक क्षेत्र उखु र केराका लागि उर्बर भूमि मानिन्छ । ज्ञान केन्द्रले यो वर्ष उखु खेती गर्ने र अर्को वर्षबाट केरा खेती मौसमअनुसार लगाउने बताएको छ ।

बूढीगंँगा र बडिमालिका नगरपालिकाका उखु रोप्न चाहने र उखु बेच्न चाहने दुवै कृषकलाई सम्पर्कमा आउन सूचनासमेत जारी गरिएको छ । यही माघ १४ गतेसम्म सम्पर्क राख्न सूचनामार्फत जानकारी गराएको सूचना अधिकारी जैसीले बताउनुभयो । यस परियोजनामा एक हजार बढी किसानलाई प्रत्यक्ष सहभागी गराउने लक्ष्य राखिएको छ । अभियानमा सहभागी भएर उखु र केरा रोपौँ आम्दानीमा वृद्धि गरौँै, बाजुरा गरिबी र अभावको जिल्ला मात्रै हैन अवसर र सम्भावनाको जिल्ला पनि हो भन्ने नारा परियोजनाअन्तर्गत तय गरिएको छ ।  (रासस)

गलेश्वर, ४ पुस – पैयूँका रुख नासिने र गाउँघरतिर तोरीखेती गर्ने चलन हराउँदै गएपछि मौरीलाई चरन क्षेत्रको अभाव भएको म्याग्दीका मौरीपालक कृषकले बताएका छन् । पुष्परसको अभावले गर्दा मह उत्पादनमा कमी आएको उनीहरुको भनाइ छ ।जिल्लाका ज्यामरुककोट, रत्नेचौर, अर्मन, बाबियाचौरलगायतका गाउँमा व्यावसायिक रुपमा मौरीपालन गरेका कृषकले विगतका वर्षको तुलनामा यस वर्ष पुष्परसमा कमी आएको र मह उत्पादन कमी भएको बताएका हुन् ।

बेनी नगरपालिका–२ का मौरीपालक कृषक जीतबहादुर थापाले तोरी, वुकी, पैयूँ, दुदिलोलगायतका फूल तथा वनस्पतिमा यस वर्ष रसको मात्रा घटेको बताउनुभयो । थापाले विगतका वर्षहरुमा यो मौसममा मौरीले अरु समयको तुलनामा बढी मह उत्पादन गर्ने गरेको बताउँदै यो वर्ष विगतको तुलनामा आधा मात्र मह उत्पादन भएको छ भन्नुभयो ।

“मौरी चरेर आइसकेपछि पनि पोटिला नदेखिनु र मह उत्पादनका लागि उपयुक्त मानिएको माघ, फागुन महिनामा कम मह उत्पादन हुनुको कारण पुष्परसमा कमी आउनु नै हो”, थापाले भन्नुभयो ।कृषि ज्ञान केन्द्र म्याग्दीले गत साल अत्यधिक वर्षा र त्यसपछि सुक्खा हावा चलेका कारणले पनि पुष्परसमा स्वभाविक रुपले कमी आएकाले यस्तो समस्या उत्पन्न भएको बताएको छ ।

मौरीको गोलाको सङ्ख्या अत्यधिक रुपमा बढिरहेको छ । कृषकले भने चरन क्षेत्रमा ध्यान नदिएको र बढ्दो रासायनिक मलको प्रयोगका कारण परागसेचन प्रक्रियामा प्रभाव परेकाले फलफूलजन्य वनस्पतिमा रसको मात्रा कमी आउँदा मह उत्पादन कम भएको कृषि प्राविधिकले बताए ।कृषि ज्ञान केन्द्र म्याग्दीले मौरीपालक कृषकले मौरीको गोलासँगै चरन क्षेत्रको विस्तारमा ध्यान दिन कृषकलाई सल्लाह दिँदै घार वरिपरि बाँझो जग्गा नराख्न र विशेष गरी पुष्पजन्य बोटबिरुवा लगाउन अनुरोध गरेको छ । (रासस)

तुलसीपुर, ३ माघ  – कता गयौँ गीत गाउने गाइने दाइ
दुःख पीर विरहमा चाहिने दाइ

कुनै बेला दुःखपीडाका गीत गाउँदै हिँड्ने गाइने दाइ हिजोआज जहाँतहीँ भेटिँदैनन् । पछिल्लो समय सारङ्गी बजाउने पेशा लोप हुँदै जान थालेको छ । युवाले सारङ्गी बजाउने पेशा नअपनाउँदा लोप हुन थालेको हो । एक समय थियो । न रेडियोको पहँुच थियो, न त टेलिभिजन नै । त्यतिबेला कतै घटना, दुर्घटना भए त्यसलाई बयान गरेर गाइने दाइले गीत गाउँथे । विभिन्न गाउँमा पुगेर देश विदेशमा भएका घटना दुर्घटनाका खबर दिन्थे । लाहुरे दाइले बेहोरेका दुःख कष्टलाई गाथा बनाएर सुनाउँथे ।बाटो हिँड्दै गरेको गन्धर्वलाई घर–घरमा बोलाएर गीत गाउन लगाइन्थ्यो ।

मन खोलेर गन्धर्वलाई दान, दक्षिणा र सिदा दिइन्थ्यो । तर, अहिले न गन्धर्व सारङ्गी गाउँधरमा भिरेर गाउँ–गाउँमा पुग्छन्न् त न युद्धगाथा, कर्खा र घटनाबारे वर्णन गर्छन् । कुनै जमना गन्धर्व जातिका व्यक्तिलाई गाइने दाइ भनेर चिनिन्थ्यो । अहिले समय फेरिएको छ । उनीहरु आफंैलाई गाइने भन्न मन पराउँदैनन् । अर्कोतर्फ घर–घरमा गएर गीत सुनाउने गाइनेलाई सम्मान होइन्, हेय गरिन्छ । उनीहरुलाई सम्मान दिइँदैन । म लाग्ने जस्तो व्यवहार गरिन्छ ।

पहिलेका बुढापाखाले केही रुपमा राम्रो व्यवहार गर्ने भए पनि नयाँ पुस्ताले आफूहरुलाई हेय गर्ने गरेको लामो समयदेखि सारङ्गी बजाउँदै आएका धर्मलाल गन्धर्वले बताउनुभयो ।सारङ्गी बजाउनेलाई समाजले पनि हियाउने भएकाले सारङ्गी बजाउनेको सङ्ख्या घट्दै गएको उहाँले बताउनुभयो । “पहिले पहिले सारङ्गी बजाउनेलाई सम्मान हुन्थ्यो”, उहाँले भन्नुभयो, “तर अहिले हियाउँछन्, त्यसैले पनि घर–घरमा गएर सारङ्गी बजाउने पेशा लोप हुँदै गएको छ ।” त्यस्तै पहिले आफ्नो परिश्रमअनुसार दक्षिणा दिने गर्ने भए पनि अहिले त्यो संस्कारको अन्त्य भएको उहाँले बताउनुभयो ।

तुलसीपुर–४ रक्षाचौरका अजय गन्धर्व १७ वर्षको हुनुभयो । उहाँले जन्मेदेखि नै सारङ्गी कहिल्यै बजाउनु भएन । त्यस्तै सोही ठाउँका ३४ वर्षीय फोजबहादुर गन्धर्वले पनि कहिल्यै सारङ्गी बजाउनु भएन । कारण हो, सारङ्गी बजाउने वित्तिकै समाजले हेर्ने दृष्टिकोण । सारङ्गी बजाउनेलाई समाजमा गाइने भनेर हेप्ने प्रवृत्ति भएकाले आफूले सारङ्गी बजाउने पेशा नगरेको बताउनुभयो ।

गन्धर्व समुदायका युवानै सारङ्गी बजाउने पेशाप्रति आकर्षित नहुँदा पेशा नै लोप हुने अवस्थामा छ । गन्धर्व समुदायको परम्परागत पेशा नै सङ्कटमा पर्न थालेको छ । नेपाली संस्कृतिको महत्व र वीरताको गाथा बोेकेको सारङ्गी बाजालाई संरक्षण गर्न आवश्यक रहेको भए पनि राज्यले पनि संरक्षणमा ध्यान नदिएको गन्धर्व समुदायका अगुवा सुनिल गन्धर्वले बताउनुभयो ।

अहिले तुलसीपुरको गणेशपुरमा २५० घर गन्धर्व समुदायको बसोवास छ । तर, चार÷पाँच जनाले मात्रै अहिले सारङ्गी बजाउँछन्, त्यो पनि कहिलेकाहीँ । गन्धर्व जातिको सारङ्गी बजाउने पेशा संरक्षण गर्न राज्यले उचित कार्यक्रम ल्याउनुपर्ने गन्धर्व अगुवा सुनिलले बताउनुभयो । सारङ्गीको संरक्षणका लागि सारङ्गी सङ्ग्रहालय निर्माण गर्नुपर्ने बताउनुभयो । दाङमा करीब ९०० गन्धर्व समुदायको बसोवास छ ।(रासस)

काठमाडौँ  : सरकारले लामो समयदेखि सड्ने अवस्थामा पुगेको करिब पौने दुई लाख किलोग्राम रक्तचन्दन काठ उत्पत्ति मुलुक भारत फिर्ता लैजान स्वीकृति दिएको छ । सरकारले परराष्ट्र मन्त्रालयमार्फत भारतको सम्बन्धित अधिकारीलाई ‘दुर्लभ वन्यजन्तु तथा वनस्पतिको अन्तरराष्ट्रिय व्यापार महासन्धि’ (साइटिस) र सङ्कटापन्न वन्यजन्तु तथा वनस्पतिको अन्तरराष्ट्रिय व्यापार नियन्त्रण ऐन, २०७३ बमोजिम सो स्वीकृति दिएको हो ।
सो निर्णय गत पुस २८ गते बसेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले गरेको हो ।

सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयले आज सार्वजनिक गरेको निर्णयअनुसार जम्मा एक लाख ७३ हजार ७१ केजी रक्तचन्दन काठ जेजस्तो अवस्था र स्थानमा छ, सोही अवस्था र स्थानबाट आफ्नै खर्चमा ९० दिनभित्र उत्पत्ति मुलुक भारत फिर्ता लैजान स्वीकृति दिइएको हो । सो रक्तचन्दन विभिन्न समयमा अवैधरुपमा चीन लैजान खोज्दा बरामद भएको हो । बरामद रक्तचन्दन १२ वर्षदेखि बबरमहलस्थित वन विभाग, काठमाडौँ, ललितपुर, भक्तपुर, चितवन, सप्तरी, सर्लाही, झापा, नवलपरासी, कपिलवस्तु, रुपन्देहीलगायत २० जिल्लामा कडा सुरक्षाका साथ राखिएको छ । सबैभन्दा बढी परिमाण वन विभाग परिसरमा रहेको छ ।

वन तथा भू–संरक्षण विभागका अनुसार उक्त काठ भारतका आन्ध्र प्रदेश, कर्नाटक र तामिलनाडु राज्यबाट नेपालका विभिन्न सीमा नाका हुँदै चीनतर्फ तस्करी हुने क्रममा बरामद गरिएको हो । नेपाल सन् १९७५ जुन १८ मा साइटिसको पक्ष राष्ट्र बनेको हो । महासन्धिको व्यवस्थाविपरीत नेपाल प्रवेश गरेका रक्तचन्दन बरामद गरिएको थियो । ‘सङ्कटापन्न वन्यजन्तु तथा वनस्पतिको अन्तरराष्ट्रिय व्यापारलाई नियमन तथा नियन्त्रण गर्न बनेको ऐन, २०७३’ ले बरामद रक्तचन्दनको सहज व्यवस्थापन गर्ने कानूनी बाटो खोलेको हो ।

ऐनबमोजिमको कार्यविधि पूरा नभई पैठारी भएको कारणले जफत भएको सङ्कटापन्न वनस्पति जुन मुलुकबाट पैठारी भएको हो सोही मुलुकमा फिर्ता पठाउन सकिने व्यवस्था छ । फिर्ता गर्दा लाग्ने खर्च त्यसरी फिर्ता लैजाने मुलुकले व्यहोर्नुपर्छ । नेपालबाट निर्णय भएको मितिले ९० दिनभित्र सम्बन्धित मुलुकले त्यस्तो वनस्पति वा सोको नमूना फिर्ता लैजानुपर्ने कानूनी व्यवस्था छ ।

कुनैबेला चीनतिर अवैधरुपमा लैजाँदै गरेको अवस्थामा दिनहुँ जस्तै रक्तचन्दन बरामद हुने गथ्र्यो । यसमा कडाइ गरिएपछि हाल भने रक्तचन्दनको तस्करी बन्द भएको छ । विसं २०६२ देखि २०७१ को अवधिमा मुलुकका विभिन्न स्थानबाट दुई लाख केजीभन्दा बढी रक्तचन्दन काठ बरामद गरिएको थियो । विभागका अनुसार नेपालमा पहिलोपटक २०६२ फागुन २ गते सिन्धुपाल्चोकमा रक्तचन्दन काठ बरामद गरिएको थियो । यसैगरी पछिल्लोपटक २०७१ साल भदौ २१ गते रसुवामा ६४ किलोग्राम रक्तचन्दन बरामद भएको विभागको अभिलेखमा उल्लेख छ ।(रासस)

बेझाड, ३ माघ  – काम र दामको खोजीमा पाल्पा रामपुर नगरपालिका–८ का युवा जगतबहादुर सेनले दुई वर्ष मलेसियामा व्यतीत गर्नुभयो । ऊर्जाशील जीवनका केही सयम त्यतातिरै लगाउनुभयो । पसिना बगाउनुभयो ।उहाँलाई सोचेअनुसारको काम र दाम नभएपछि विदेशको भूमिमा रही रहन मन लागेन । गाउँमा फर्किएर केही गरौँ भन्ने सपना देख्न थाल्नुभयो । उहाँ दुई वर्ष पूरा भएपछि जन्मस्थान फर्किनुभयो । उहाँले बाँझा रहेका बारीमा पाटामा बाख्रापालन गर्ने सोच बुन्नुभयो । व्यवसाय शुरु गर्नुभयो ।

उहाँले भन्नुभयो, “गत वर्ष बाख्राको बिक्रीबाट एक वर्षमा रु पाँचलाख आम्दानी लिएँ ।” घरको गुजारा चलाउन धौधौ परेपछि स्नातक तहको पढाइ बिचमै छाडेर उहाँ वैदेशिक रोजगारमा होमिनुभएको थियो । “विदेशको मोहले न त पढाइ न त हातमा दाम, समयको बर्बादी, गाउँमै बसेर पहिले नै बाख्रापालन गरेको भए मालामाल हुने रहेछ, अहिले सम्झदा पश्चाप लागेको छ”, उहाँले अनुभव सुनाउँदै भन्नुभयो ।उहाँको फार्ममा ५० माऊ बाख्रासहित ७० वटा स्थानीय, बोयर क्रस जातका बाख्रा छन् । ५० रोपनी जग्गा भाँडामा लिएर घाँस खेतीको तयारी गर्नुभएका उहाँले भन्नुभयो, “सयभन्दा बढी बाख्रा पाल्ने लक्ष्य लिनुभएको छु ।”

पशुसेवा कार्यालयले समय समयमा औषधोपचार, प्राविधिक सेवा प्रदान गरिराखेको छ । नगरपालिकाले युवा स्वरोजगार कार्यक्रममा छनोट गरी रु तीन लाख ऋण सहयोगसमेत गरेको छ । रामपुर नगरपालिका क्षेत्रमा बाख्रापालन व्यवसायमा युवाको ह्वात्तै आकर्षण बढेको पशुसेवा शाखा प्रमुख मोहन भट्टराई बताउनुहुन्छ । “विदेश गएर फर्केका युवाको बाख्रापालनमा आकर्षण बढ्दो छ, व्यवसायबाट राम्रै गरिरहेका छन्, कार्यालयले व्यवसायलाई व्यवस्थित बनाउन बेला बेलामा तालीम, आवश्यक प्राविधिक सहयोग गरिरहेको छ”, उहाँले भन्नुभयो ।

पछिल्लो समय रामपुर क्षेत्रमा व्यावसायिक रुपमा नै बाख्रापालन गर्ने युवाको सङ्ख्या बढ्दो । बाख्राको बजार मूल्य राम्रो भएपछि कृषक व्यवसायमा आकर्षित भएका हुन् । कृषकले घरघरमा थोरै भए पनि बाख्रा पालेर सामान्य घरखर्च चलाउने गरेका छन् । विशेष गरी गाउँका महिलाले घरमा दुई चार वटा माऊ बाख्रा पालेर कमाएको रकम छोराछोरीको पढाइ खर्च, घरखर्च र केही रकम कोशेलीका रुपमा राख्ने गरेका छन् ।

रामपुर नगरपालिकाले पनि यहीँको उत्पादनलाई प्रोत्साहन गर्न बाख्रापालन व्यवसायमा अनुदानलगायतका कार्यक्रम चलाइरहेको नगर प्रवक्ता हुमनाथ न्यौपाने जानकारी दिनुभयो । कृषकलाई व्यवसायमा दक्ष बनाउन विभिन्न सीप तथा ज्ञान दिने र व्यवसायबाट राम्रो कमाउने वातावरण नगरपालिकाले व्यवस्थापन गरिदिने उहाँको बताउनुभयो । (रासस)

रामपुर : पाल्पाका महिला सामूहिक आलुखेतीतर्फ आकर्षित बन्दै गएका छन् । जिल्लाको माडीफाँट, हुँगीफाँट, दोभान, अर्गली, कचल, रामपुरलगायतका क्षेत्रमा बढी मात्रामा आलुखेती गरिए पनि पछिल्लो समय जिल्लाका विभिन्न स्थानमा समूहमा महिला मिलेर आलुखेती गर्नाले राम्रो आम्दानी हुने भएपछि यसतर्फ आकर्षित हुने गरेको महिला नै बताउँछन् । भू–बनावट र मिलेर रहेका समथर जमीन तथा बालुवा र माटो मिसिएको बलौटे माटो आलु उत्पादनका राम्रो हुने कृषि प्राविधिकको भनाइ छ ।

जिल्लाको रामपुर नगरपालिका, पूर्वखोला गाउँपालिका, रम्भा गाउँपालिका तथा मदनपोखरा माडी क्षेत्रमा पनि महिलाले सामूहिक आलु लगाउन थालेका छन् । पूर्वखोला गाउँपालिकामा गठित शुभसन्देश महिला समूहका अध्यक्ष चद्रीसरा सारुले गत वर्ष पूर्वखोलाको ५४ रोपनी जमीनमा ५० क्विन्टल आलु रोपेर २०० क्विन्टल आलु उत्पादन गरेको बताउनुभयो । आलुबाट राम्रो आम्दानी भएपछि आलुखेती गर्न हौसला मिलेको सारुको धारणा छ ।

त्यस्तै रामपुर नगरपालिकाको अन्य वडामा भन्दा रामपुर–६ मा समूहमा आलु लगाउने १० महिला समूह छन् । रामपुरमा करीब नौ वर्षअघि गठन भएको रामपुर नगरपालिकाको नदीकिनार आयआर्जन महिला समूहले विगतदेखि नै समूहमा मिलेर धान, मकैलगायतका खेती गर्ने गरेको अध्यक्ष भगवती देवकोटाले बताउनुभयो ।नदी किनार समूहले गत वर्ष आलुखेतीबाटै रु ५० हजार आम्दानी गरेको जनाएको छ । समूहका उपाध्यक्ष हुमा देवकोटाले सामूहिक खेती गर्न सजिलो भएको र रमाइलो भएकाले ६० वर्ष पुग्दा पनि दुई समूहमा आबद्ध भएर आलुखेती गरेको जानकारी दिनुभयो ।

उहाँले यसपालि पनि नौ रोपनी जग्गामा आलुखेती गरेको र बिक्रीका लागि समेत समस्या नभएको बताउनुभयो । गत वर्ष खेतबाटै आलु बिक्री भएको भन्दै धेरै खेती ग¥यो भने आलु किन्ने ग्राहक खेतमै आउने देवकोटाले बताउनुभयो । माटोको अवस्था हेरेर कृषिको विकासविना समृद्धि असम्भव भएको भन्दै कृषिलाई तह छुट्याएर महिलालाई उत्साहित गर्दै आलुखेतीमा यस वर्ष बढी जोड दिइएको वडाध्यक्ष हुमनाथ न्यौपाने बताउनुहुन्छ ।

केराखेती, मौरीपालन, बाख्रापालनलगायत कृषिमा अनुदानमा सहयोग गर्दै आएको वडामा १७ कृषकले झण्डै ४० रोपनी क्षेत्रफलमा केराखेती, ६८ कृषक तथा १० समूहले सामूहिक आलुखेती, २७ कृषकले मौरीपालन, १०० केजी मासु उत्पादन गर्ने कृषकलाई अनुदान दिने गरी बाख्रापालनमा कृषकलाई प्रोत्साहित गरेको छ ।रामपुर नगरपालिकाले यसक्षेत्रलाई आलुको पकेट क्षेत्रको रूपमा विकास गर्ने लक्ष्य पनि लिएको छ । रम्भा गाउँपालिकामा पनि गाउँमै शीतभण्डारण केन्द्र भएपछि गाउँपालिकाबाटै अनुदानमा आलुको बीउ धेरै कृषकले रोपेका छन् ।

गाउँपालिकाले ५० प्रतिशत अनुदानमा वडा नं १ देखि ५ सम्मका सबै वडामा कृषकको मागलाई मध्यनजर गर्दै ३८५ क्विन्टल कार्डिनल जातको आलुको बीउ प्रदान गरेको गाउँपालिकाका अध्यक्ष विष्णुप्रसाद भण्डारीले जानकारी दिनुभयो ।आलु लगाउनका निम्ति वडा नं १ मा छ, वडा नं २ मा १०, ३ मा नौ, ४ मा १३ र वडा नं ५ मा आठ समूहले आलुको बीउ लगाएका छन् । आलु पकेट क्षेत्रका रूपमा विकास गर्दै आलुबाट आयआर्जन वृद्धि गराउने र कृषकलाई आत्मनिर्भर गर्ने उद्देश्यले ढुवानी खर्चसमेत गाउँपालिकाले व्यहोरेर आलु कृषकलाई दिइएको अध्यक्ष भण्डारीको भनाइ छ ।

रम्भा गाउँपालिकाको हुँगी, फोक्सिङ्कोट, पिपलडाँडा, हुमिन र ताहुँ क्षेत्र आलु उत्पादनका लागि राम्रो मानिन्छ ।पाल्पाका विभिन्न स्थानमा पुरुष कृषकको तुलनामा महिला कृषक बढ्दै गएका छन् । धेरैजसो महिला घरको कामधन्दामा व्यस्त हुने र आयआर्जन नहुने हुँदा कृषि काम गरेर राम्रो आम्दानी भएपछि आलुखेती गर्न उत्साहित बनेको महिलाहरुकै धारणा छ । (रासस)

चितवन: जिल्लाका पहाडी क्षेत्रमा लगाईएको सुन्तलामा जरा कुहिने समस्या देखा परेको छ । त्यसका कारण उत्पादनमा कमी आउने कृषि ज्ञानकेन्द्र भरतपुरले जनाएको छ ।ज्ञानकेन्द्रका प्रमुख राजन ढकालका अनुसार जिल्लाका अधिकांश सुन्तला बारीमा जरा कुहीने समस्या देखिएको हो । जिल्लामा २१५ हेक्टर क्षेत्रफलमा सुन्तला खेती गरिँदै आएको छ । उहाँका अनुसार बिजु बिरुवामा (सुन्तलाको बीउबाट उम्रिएको) कारण यस्तो समस्या आएको हो । लामो समयदेखि एउटै खेती गरिरहँदा माटोमा हुने ढुसीका कारण यस्तो समस्या आउने उहाँले बताउनुभयो । इच्छाकामना गाउँपालिका–६ मा यो समस्या धेरै देखिएको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।

सुन्तलामा जरा कुहिने समस्या देखिएपछि कार्यालयले आकस्मिक बाली संरक्षण सेवासमेत शुरु गरेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । बिजु बिरुवाको ठाउँमा तीनपाते रुट स्टकमा कलमी गरिएका बिरुवाको प्रयोग गर्दा समस्यामा कमी आउने उहाँको भनाइ छ । कार्यालयले सुन्तलाको बिरुवामा समस्या देखिएपछि किसानलाई सुन्तला काँटछाँट गर्न, सुन्तलामा प्रयोग हुने बिषादी बोडोमिक्चर र बोडोपोष्ट बनाउने र प्रयोग गर्ने विधिबारे जानकारी दिने काम गरिरहेको छ ।

सुन्तलामा जरो कुहिने समस्या देखिएपछि तीनदेखि पाँच वर्ष अन्य नगदे बाली लगाएर माटोलाई पुरानो अबस्थामा ल्याउनुपर्ने ढकालले जानकारी दिनुभयो । यसले गर्दा माटोमा देखिएका समस्या समाधान हुने उहाँको भनाइ छ । गत वर्ष एक हजार ६२५ मेट्रिक टन सुन्तला उत्पादन भएको यस जिल्लामा यस वर्ष भने यही समस्याका कारण उत्पादनमा धेरै कमी आउने उहाँले जानकारी दिनुभयो । अहिले कृषकले सुन्तला टिप्ने काम गरिरहेका कारण यतिनै घट्छ भन्न नसकिने उहाँले बताउनुभयो । (रासस)

रसुवा -चालू आर्थिक वर्षको साउनदेखि पुस मसान्तसम्म छ महिनामा रसुवा भन्सार कार्यालयबाट रू सात अर्ब ३३ करोड राजश्व सङ्कलन भएको छ । दैनिक सरदर रु तीन करोड राजश्व सङ्कलन हुने गर्छ ।रसुवा भन्सार कार्यालय टिमुरेका प्रमुख भन्सार अधिकृत पुण्यविक्रम खड्काका अनुसार गत आवको शुरुको छ महिनामा भने रु पाँच अर्ब ६२ करोड राजश्व सङ्कलन भएको थियो ।

उत्तरी नाका रसुवागढी हुँदै जुत्ता, चप्पल, थर्मस, इलेक्ट्रोनिक सामान, कम्बल, विद्युत् निर्माणका सामग्री, कपडा, खेलौना, तयारी पोशाक, जिम्बू, जस्ता विविध सामग्री आयात हुने गरेको र यी सामग्रीको मूल्याङ्कनबाट उक्त राजश्व सङ्कलन भएको बताइएको छ ।छिटोछरितो सामान परीक्षण गर्न ३० जाँचकी परिचालन गरिएको बताउँदै प्रमुख भन्सार अधिकृत खड्काले राजश्व चुहावट रोक्ने कार्यमा सशस्त्र प्रहरी बल भन्सार सुरक्षा २१ नम्बर गुल्मले राम्रो काम गरिरहेको जानकारी दिनुभयो ।

चीनको केरूङबाट सामान लिई भन्सार हातामा प्रवेश गर्ने मालबाहक ट्रक कन्टेनरको छिटोछरितो परीक्षण भइरहेकोले दैनिक रूपमा ५०÷६० ट्रक कन्टेनरको जाँचपास हुने गरेको बताइएको छ । स्थानीय प्रशासन, सुरक्षा निकायबाट भएको सहयोग एवं भन्सार कर्मचारीले अहोरात्र गरेको योगदानकै कारण नियमित रूपमा राजश्व सङ्कलन गर्ने कार्य सहज भएको भन्सार कार्यालयले जनाएको छ ।रासस

डोटी – सुदूरपश्चिम प्रदेशको पहाडी जिल्ला डोटीमा बसोबास गर्ने बादी समुदायको माटाका भाडा बनाउने पुर्खौली पेशा हाल संकटमा पर्न थालेको छ ।परम्परागत रुपमा माटोबाट हण्डी, घैटा, गमला, सुल्पा, चिलिम, दिया, कलश, माट, सिरौटा, चुला लगायतका आकर्षक सामग्रीहरु तयार पारी बिक्री गर्दै आएका यहाँका बादी समुदाय आफूसँग जमीन नभएका कारण भाँडा बनाउन आवश्यक माटो नपाइने हुँदा पेशा नै संकटमा पर्दै गएको बताउँछन् ।

माटोमा मिसाउने कच्चा पदार्थ र आधुनिक प्रविधि तथा जमीनको अभावमा उत्पादित माटाका सामग्री आयातित धातु एवं प्लाष्टिकका सामग्रीसँग प्रतिस्पर्धा गर्न नसकेपछि पेशा संकटमा परेको दिपायल पिपल्लाका तेजबहादुर बादीले बताउनुभयो ।उहाँले भन्नुभयो, “हामीले विगतका दिनमा माटाका भाँडाहरु बनाइ मालिक स्थानीय भाषामा (खले प्रथा दिनेलाई) हरुलाई दिने र बाँकी रहेका सामग्री गाउँगाउँमा बिक्री गर्दै आएका थियौँ, माटो नपाउँदा काम ठप्प भएकाले साँझ बिहानको हातमुख जोर्न पनि धौँ धौँ परेको छ ।”

परम्परागत रुपमा बादी समुदायले गर्दै आएको पेशा संकटमा परेपछि हाल उनीहरु जीवन धान्नका लागि पनि संकटमा परेको बादी समुदायका अगुवा पदम दासले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “डोटीका बादी जातिका हातमा न त नागरिकता प्रमाणपत्र नै छ, न त जग्गाधनी लालपूर्जा नै, हामीले के गरी खाने ।”यति मात्र नभई यहाँका केही बादी जातिका सदस्यले बिहान बेलुकीको छाक टार्नकै लागि भए पनि यौन पेशा लगायतका काममा लाग्नुपर्ने बाध्यता रहेको स्थानीयवासी बताउँछन् । पेशा संकटमा परेपछि अन्य रोजगारीको कुनै अवसर नहुँदा बादी समुदाय अहिले के काम गर्ने भन्नेबारे विषयमा अन्यौलमा परेका छन् ।

बादी समुदायका लागि यहाँको दिपायल सिलगढी नगरपालिकाले जग्गा खरिद गरेपनि सबै बादीले जग्गा भने पाएका छैनन् । शिक्षा क्षेत्रमा खासै चासो नराख्ने डोटीका बादी समुदायमा हालसम्म चारदेखि पाँच जनाले मात्र एसएलसी पास गरेको बताइएको छ ।जिल्ला भरीमा कूल ५०० परिवार बादी समुदाय रहेको बताइएको छ । आफ्नो जमीन नभएका कारण बादीहरु पूरै जिल्ला भरीमा छरिएर रहेको बादी समुदायका अगुवा पदम दासले जानकारी दिनुभयो ।

आधुनिक बजारीकरणमा आएका प्लाष्टिक सामग्री बढी मात्रामा प्रयोग हुने भएकाले माटोबाट बन्ने सामग्री बिक्री नहुने अवस्था देखिएको दिपायल पिपल्लाका स्थानीयवासी तथा व्यवसायी ध्वजबहादुर देउवाले बताउनुभयो ।जिल्ला सदरमुकाम सिलगढी तथा सुदूरपश्चिमको पुरानो क्षेत्रीय सदरमुकाम दिपायलमा बसोबास गर्दै आएका करिब १४÷१५ घर परिवार बादी समुदायले आफ्नो पेशा संकटमा परेकाले पुनः सञ्चालनमा ल्याउनका लागि जिल्लास्थित विभिन्न सङ्घसंस्थासँग माग गरेका छन् ।

दिपायल सिलगढी नगरपालिकाका नगर प्रमुख मञ्जु मलासीले े संकटमा परेको बादी समुदायका पेशा सञ्चालनका लागि पहल भइरहेको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “बादीको पेसा पुनः सञ्चालनका लागि हामीले पहल चालेका छौँ, सबैको लागि जमीन खरिद गर्ने प्रक्रिया शुरु भएको छ, पेशा सञ्चालन गराउने छौँ ।” सबै बादीको आफ्नो जमीन तथा घर नहुँदा उनीहरु दिपायल पिपल्लास्थित सेती प्राविधिक शिक्षालय नजिकको सडकमा बसीरहेका छन् ।(रासस)

काठमाडौँ, १ माघ  – पुस मसान्तमा घटेको शेयर कारोवार मापक नेप्से परिसूचक माघको पहिलो दिन २० अङ्कले बढेको छ ।नेपाल स्टक एक्सचेन्जका अनुसार आज नेप्से परिसूचक २०.८५ अङ्कले बढेर एक हजार २८४.२३ मा पुगेको छ । यस्तै सेन्सेटिभ परिसूचक ४.६८ अङ्कले बढेर २७८.९७ मा पुगेको छ । परिसूचक २० अङ्कले बढ्दा कारोवार रकम भने ९० करोडमा समेटिएको छ । स्टकका अनुसार आज कूल १७७ कम्पनीका ३० लाख ५५ हजार २३३ कित्ता शेयर रु ९० करोड ४८ लाख १३ हजार ९३२ मा खरीदबिक्री भयो ।

कारोवार भएका कूल १२ मध्ये तीन उपसमूहको शेयर ओरालो लागेको छ । होटल ३.५४ अङ्कले घट्दा उत्पादन १६.०६ र अन्य उपसमूहको शेयर ०.८४ अङ्कले गिरावट भएको छ । बैंकिङ २७.१६, व्यापार ६३.४७, विकास बैंक ३५.४२, जलविद्युत् ४.२९, फाइनान्स २०.१२, निर्जीवन जीवन बीमा २३.६३, माइक्रोफाइनान्स २७.२, जीवन बीमा ८१.०७ र सामूहिक लगानी कोष ०.०६ अङ्कले बढेका छन् ।आज सबैभन्दा बढी एनआइसी एसिया बैंकको शेयर कारोवार भयो ।

सो बैंकको शेयर रु सात करोड ४० लाख ७४ हजार ७७० मा खरीद बिक्री भयो । यस्तै एनएमबी बैंकको रु तीन करोड १८ लाख ८२ हजार ८२०, नेपाल बैंक लिमिटेडको रु दुई करोड ९० लाख ७१ हजार ९५३, नागरिक लगानी कोषको रु दुई करोड ८६ लाख ३१ हजार ६९६, नेपाल लाइफ इन्स्योरेन्स कम्पनीको रु दुई करोड ५८ लाख ६६ हजार ४३८, डिप्रोक्स लघुवित्त वित्तीय संस्थाको रु दुई करोड २८ लाख ९१ हजार ४१८ र एभरेष्ट बैंक लिमिटेडको शेयर रु दुई करोड १७ लाख ७४ हजार १५७ मा खरीद बिक्री भयो ।

आज सबैभन्दा बढी विशाल बजार कम्पनीका शेयरधनीले ९.९८ प्रतिशतले कमाए । यस्तै रिलायन्स फाइनान्स ९.९२, इन्फिनिटी लघुवित्त वित्तीय संस्था ९.८८, महिला सहयात्रा माइक्रोफाइनान्स वित्तीय संस्था रु ९.८५, पाँचथर पावर कम्पान्ट लिमिटेड ९.७६ तथा पञ्चकन्या माइ हाइड्रोपावर र मञ्जुश्री फाइनान्स लिमिटेडको लगानीकर्ताले सामान ९.४७ प्रतिशतले कमाए ।

स्टकका अनुसार आज रैराङ हाइड्रोपावर डेभलपमेन्टको लगानीकर्ताले सबैभन्दा बढी ७.२७ प्रतिशतले गुमाए । यस्तै सेन्ट्रल फाइनान्स कम्पनी २.७५, शिवम् सिमेन्टस् लिमिटेड २.६५, सानिमा बैंक (ऋणपत्र) २, दिव्यश्वरी हाइड्रोपावर १.८८ र कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंक लिमिटेडका शेयरधनीले १.७८ प्रतिशतले गुमाए । (रासस)

काठमाडौँ, १ माघ : निकै उतार चढावकाबीच कारोबार हुँदै आएको सुनको मूल्यमा आज सामान्य वृद्धि भएको छ । नेपाल सुनचाँदी व्यवसायी महासङ्घका अनुसार आज सुनको मूल्यमा प्रतितोला रु ७०० ले वृद्धि भएको छ ।महासङ्घले छापावाला सुनको मूल्य प्रतितोला रु ७४ हजार ७०० र तेजाबी सुनको मूल्य प्रतितोला रु ७४ हजार ४०० तोकेको छ ।मङ्गलबार छापावाला सुन प्रतितोला रु ७४ हजार र तेजाबी सुन प्रतितोला रु ७३ हजार ७०० मा खरिदबिक्री भएको थियो । गत बधुबार नेपाली बजारमा सुनको मूल्य अहिलेसम्मकै उच्च बिन्दुमा पुगेको थियो ।

सो दिन छापावाला सुनको मूल्य प्रतितोला रु ७६ हजार ५०० र तेजाबी सुनको मूल्य प्रतितोला रु ७६ हजार २०० पुगेको थियो । सुनको मूल्य बढेसँगै चाँदीको मूल्यमा पनि प्रतितोला रु पाँचले वृद्धि भएको छ । आज चाँदीको मूल्य प्रतितोला रु ८८५ मा खरिदबिक्री भइरहेको महासङ्घले जनाएको छ । पछिल्लो समय मध्यपूर्वमा देखिएको तनाव, चीन–अमेरिका व्यापार युद्धका कारण सुनको मूल्यमा उतारचढाव देखिदै आएको छ । (रासस)

बेझाड , १ माघ  – माघे सङ्क्रान्ति अर्थात मकर सङ्क्रान्तिलाई तरुल खाने सङ्क्रान्तिका रुपमा पनि लिने गरिन्छ । शरीरको चिसो फालेर उर्जा दिनका लागि तरुल खाने गरिन्छ । यस वर्ष पाल्पा जिल्लाबाट मात्रै ३५० क्वीन्टल तरुल निर्यात भएको छ ।जिल्लाको निस्दी गाउँपालिकामा दुई सय क्वीन्टल, पूर्वखोला गाउँपालिकामा एक सय क्वीन्टल र अन्य स्थानमा उत्पादित गरी करिव ३५० क्वीन्टल तरुल निर्यात भएको कृषि ज्ञानकेन्द्र पाल्पाले जनाएको छ ।

माघे सङ्क्रान्ति पर्वलाई लक्षित गरी ठूलो परिमाणमा तरुल बाहिरी बजारमा निर्यात गर्न कृषक सफल भएका छन् । रैथाने बालीअन्र्तगत पर्ने तरुल खेतीलाई कृषकले व्यवसायिकरुपमा अझ अङ्गालेको भने पाइदैन ।पाखो पखेरा बारीमा तरुल लगाएर कृषकले राम्रो आम्दानी गर्ने सम्भावना रहेकाले यहाँको भौगोलिक भूबनोट मिलेकाले उत्पादन अझ वृद्धि हुने कृषि ज्ञानकेन्द्र पाल्पाका प्रमुख शिवप्रसाद अर्यालले जानकारी दिनुभयो ।

उहाँका अनुसार रैथाने बालीअन्र्तगत पर्ने तरुल, कोदो, सखरखण्ड, फापर र बोडालगायतका रैथाने बाली प्रवद्र्धन कार्यक्रम जिल्लामा रहेकाले निस्दी गाउँपालिकाबाट यसवर्ष करिव दुई सय क्वीन्टल तरुल काठमाडौँ र बुटवललगायतका बजारमा निर्यात भएको कृषि शाखाका प्राविधिक सहायक खिमराज कोइरालाले बताउनुभयो ।“यसवर्ष तरुलको उत्पादन राम्रो भएको छ, कृषकले बाहिरी बजारमा निर्यात गरिरहेका छन्, तरुल विक्रीवितरणबाट राम्रो आम्दानी गर्न थालेका छन्” उहाँले भन्नुभयो ।

निस्दीको मित्याल, झिरुवास, अर्चलेको रनगुवा र गल्धालगायतका स्थानमा तरुलको उत्पादन राम्रो भएको छ । एउटा कृषकले चार सय किलोभन्दा बढीको तरुल उत्पादन गरी विक्री गर्न सफल भएका छन् । मित्यालका अगुवा कृषक सन्तवीर सुनारीले माघे सङ्क्रान्ति पर्वलाई लक्षित गरी ३० हजारभन्दा बढीको तरुल बिक्री गर्नुभएको छ ।

माघे सङ्क्रान्ति बाहेक अन्य समयमा पनि तरुल बजारमा विक्रीवितरण भइरहन्छ । माघे सङ्क्रान्तिमा घिउ, चाकु, तिलको लड्डु र विषेश परिकारमा तरुल खाएर मनाइन्छ । माघे सङ्क्रान्तिका दिन बिहानै स्नान गरी घिउ, चाकु, तिलको लड्डु, हरियो सागपात र तरुल खाने, ब्राम्हणलाई वस्त्र दान गर्ने तथा शरीरमा तोरीको तेल लगाउँदा पोषिलो हुनुका साथै निरोगी हुने जनविश्वास छ ।(रासस)

सिञ्जा, १ माघ – होण्डा बाइकको भटटट…. आवाज । त्यसमाथिको अधबैंसे पुरुष । पछाडि ठूलो झोला । त्यसभित्र ग्यालेन र जम्बो कोकका बोतल । ती सबै दूधले टनाटन भरिएका । बजारका डेरी र चिया पसल अगाडि बाइक रोक्दै बोतल र ग्यालेन रित्याउँदै अघि बढ्दै गरेको दृश्य जुम्ला खलंगावासीले निरन्तर देखिरहेका छन् । यो दृश्यका बाइक चालक हुन् गोठीचौर गाउँपालिकाका भैंसी पालक कृषक विष्णु धिताल ।झोलामा पाँच–सात माना दूध बेच्न लुखुरलुखुर हिँड्दै खलंगा बजार आउने विष्णु बाइक चढेर दूध बिक्री गर्ने भएका छन् । उनको कथा जो कोहीका लागि प्रेरणाको स्रोत बन्न सक्छ । उनको मेहनत र लगनशीलताले पाएको सफलताले धेरैका मन तान्न सक्छ ।

आजभन्दा २१ वर्ष अगाडि विष्णु एक सामान्य जीवन निर्वाह गरिरहेका किसान र मजदूर थिए । उनको मजदूरी र खेतीपाती निर्वाहमुखी थियो । थप आम्दानीको स्रोत थिएन । बचत सुक्को नहुने भएर मन खिन्न थियो । सम्भावना खोजिरहेका थिए तर, लगानीको जोहो भैसकेको थिएन । बैंक तथा वित्तीय संस्थाले सितिमिति नपत्याउने । अहिलेको जस्तो गाउँगाउँमा बैंक पुगिसकेका पनि थिएनन् । बजारका बैंकमा सजिलै पहुँच नपुग्ने । त्यसैले रकम जुट्न सकिरहेको थिएन ।

सोच भैंसी पाल्ने थियो तर, जुम्लामा व्यावसायिक रुपमा सम्भव छैन भन्ने मानिसहरुको सङ्ख्या कम थिएन । हुन पनि गोरस (दूध) गुजारामुखी मात्र भैरहेको सबैले देख्दै आएको हो । उनी भने मौका कुरेर बसेका थिए । एकदिन गोठीचौर गाउँपालिकामा गरिबी निवारण कोषका कर्मचारी समूह बनाउन आए । उनी समूहमा सदस्य बने । पछि उनलाई कोषले लगानी गर्ने भयो । बैंकले नपत्याउने विष्णु जस्ता सामान्य किसानहरुले सहुलियत ब्याजदरमा ऋण पाए । कतिपय ठाउँमा गरिबी निवारण कोषको रकम दुरुपयोग भयो । विष्णुले यसलाई सुनौलो अवसरमा परिणत गरे ।

जीवनमा ठूलो रकम कसैले पत्यायो । त्यसबेला उनका आँखाबाट हर्षका आँसु झरे । उनले ढिलो नगरी भैंसी किन्ने योजना बनाए । त्यसमा केही रकम थपथाप गरी एउटा भैंसी किने । अब उनको यात्रा निर्वाहमुखीबाट व्यावसायिकतातिर उन्मुख भयो । गोठीचौर गाउँपालिकास्थित धिता गाउँको आफ्नै घरमा व्यावसायिक भैंसीपालनको यात्रा शुरु भयो । यो यात्राले नै हो उनलाई झोला भिर्ने बनाएको ।

गाउँको दूधले बजार पाउन थालेपछि विष्णु र उनको परिवार खुशी भए । मेहनत बढिरहेको थियो । थोरैथोरै बचत पनि भैरहेको थियो । एकाएक मालामाल हुने कुरा भएन । उनको व्यवसाय अहिलेको राजनीति र सरकारी सेवा जस्तो पनि थिएन । तर मेहनतले बिस्तारै फल दिन थालेको थियो । उत्साह बढिरहेको थियो । जाँगर चलिरहेको थियो ।दशैंमा आशिर्वाद दिनेहरु ’एका एक्काइस भसय’ (एकबाट बढेर एक्काइस)’ भन्छन् । यो उक्ति विशेषगरी छोरोछोरी धेरै हुनुपर्छ भन्ने पुरानो मान्यतामा आधारित भए पनि विष्णुको भैंसीपालनमा यो अनिवार्य थियो । उनले मेहनत गरेर आशिर्वादमा सन्तान बढाउने उक्ति झैं एकबाट एक्काइस भैंसी बनाउने थियो । उनको २१ भैंसी नपुगे पनि १४ वटा पुगिसकेको छ ।

हाल विष्णुको फार्म जिल्लाकै उत्कृष्ट व्यावसायिक फार्मका रुपमा स्थापित भैसकेको छ । आत्मविश्वास, लगनशीलता र मेहनतले अघि बढ्न सकियो भने सानो सहयोगबाट पनि ठूलो काम गर्न सकिन्छ भन्ने उदाहरण उनले पस्किरहेका छन् । “परिवारको खर्च धान्नकै लागि थुप्रै दुःख कष्ट सहें, ती कामले मलाई खासै आम्दानी दिएनन्,” विष्णु भन्छन् – “अनि अरुको भन्दा नयाँ काम गर्ने सोच बनाएँ । त्यो कसरी गर्ने भन्ने सोचिरहेको थिएँ । समयले सब सिकायो ।” उनलाई व्यावसायिक रुपमा कृषि फार्म सञ्चालनको जोश जाग्यो । समूहबाट केही ऋण निकाल्ने आँट आयो । त्यसैले नै हो एकको एक्काइस बनाएको । एउटा भैंसींबाट शुरु गरेको फार्ममा अहिले साना ठूला गरी १४ वटा भैसी छन् ।

कामसँगै अनुभूति सङ्गालिने रहेछ । सुरक्षा र जोखिम व्यवस्थापनको चिन्ता बढ्दो रहेछ । उपाय खोजिने रहेछ । खोज्दा खोज्दा भेटियो जोखिम हस्तान्तरण गर्ने उपाय । उनले सबै भैंसीको बीमा गरी सुरक्षित हुने बाटो अपनाएका छन् । उनी भन्छन् – “ढुक्क छु ।”त्यसै भनिएको रहेन छ समय बलवान् छ भनेर । समयसँगै हिँड्यो भने सबै कुरा सिकिने रहेछ । समयले अनुकूल हुन सिकाउँदो रहेछ । शुरुमा झोलामा राखेर एक घण्टा पैदल हिँडेर दूध बेच्न बजार पुग्ने विष्णु अहिले बाइक चढेर सररर १५ मिनेटमा बजार पुग्छन् । यसले व्यवसाय विस्तार गर्न टेवा पु¥याएको उनले अनुभूत गरेका छन् ।

“दश वटा भैंसीबाट दैनिक ४० लिटर दूध प्रतिलिटर ७० का दरले बिक्री गर्छु,” उनी सुनाउँछन् – “शुरुमा त धेरै आम्दानी लिन सकिएन तर, मेहनत गर्न छोडिएन पनि ।”व्यवसाय शुरु गर्दाका प्रारम्भका दिन सम्झँदा विष्णु भावविभोर हुन्छन् । ती दिन सम्झँदै उनी भन्छन् – “विस्तारै परिवारका सदस्यहरुले साथ दिए । आम्दानी बढ्दै गयो ।” उनको मुहार उज्यालो हुन्छ । मुसुक्क मुस्कुराउँछन् ।केही भैंसीको लागि उनले एक लाखसम्म पनि लगानी गरेको छ । उनलाई लगानी गर्नु पर्दा कुनै पछुतो छैन । जति बढी लगानी उति बढी आम्दानी भन्ने मनमा परेको छ । जति बढी जोखिम उति बढी नाफा ।

उनको भैंसीपालन व्यवसायमा सम्भावना मात्र होइन चुनौती पनि उत्तिकै छन् । हुन त सम्भावना र चुनौती एक सिक्काका दुई पाटा जस्तै हुन् । उनको व्यवसायको ठूलो चुनौती घाँस हो । वर्षामा जुम्लामा घाँसका लागि कुनै समस्या हुँदैन तर, हिउँदमा सुख्खा हुने हुनाले हरियो घाँस पाइँदैन । यसको असर दूधको मात्रामा पर्न जान्छ । तुलनात्मक रुपमा हिउँदमा दूध उत्पादन घट्छ । तर, आँट गरिसकेपछि पछि हट्ने कुरा आउँदैन । वर्षामा सुकाएर राखेको सुको घाँस र दाना प्रयोग गरी व्यवस्थापन चुस्त बनाउने काममा उनी सफल भएका छन् ।

हाल उनी सहित सात जनाको परिवार छ । उनको परिवारको प्रमुख आम्दानी भनेकै अहिले त्यही भैंसीपालन व्यवसाय हो । भैंसीलाई दैनिक दानापानी, उपचार खर्च, गोठ सुधार लगायत अन्य घरायसी खर्च कटाएर पनि उनले मासिक ३० हजार भन्दा बढी आम्दानी गर्ने गरेका छन् । यो कमाई हाल विदेशिने औसत मान्छेको भन्दा राम्रो हो ।सामान्य कृषकबाट व्यावसायिक फार्म सञ्चालक बनेका सफल किसान विष्णुलाई यतिबेला विभिन्न सङ्घ संस्था तथा भेटेनरीले पनि सहयोग गरेका छन् ।

आफ्नो मेहनत र सबैको सहयोगबाट अहिले ३० लाखभन्दा बढी लगानीमा व्यवस्थित फार्म बनेको छ । उत्कृष्ट भैंसीपालक कृषकका रुपमा हेटौंडा लगायतका स्थानका फार्म अवलोकनको अवसर पाएका उनलाई अहिले जिल्ला पशु सेवा कार्यालय जुम्लाले गोठ सुधारका लागि अनुदान र अन्य प्राविधिक सहयोग उपलब्ध गराएको छ । स्थानीयस्तरमै प्राविधिक सहयोग पाए पनि उन्नत जातका भैंसी र तिनलाई आवश्यक घाँस पर्याप्त रुपमा उपलब्ध नहुँदा भने उनलाई व्यवसाय सञ्चालनमा केही कठिनाइ हुने गरेको छ ।उनी भन्छन् – “विदेश गएर किन दःुख गर्ने ? जुनसुकै व्यवसाय अपनाए पनि जुम्लामा राम्रो पैसा कमाउने वातावरण देख्छु । जुम्लामा नहुने केही छैन । स्याउ, तरकारी, दूध, जडीबुटी सब छ ।” ( रासस)

सुर्खेत, २८ पुस -सुर्खेतको पञ्चपुरी नगरपालिका–६ बाबियाचौरमा दुई वर्षदेखि सञ्चालित एक नेपाली हाते कागज उद्योग सङ्कटमा परेको छ । करिब रु सात लाखको लगानीमा सञ्चालनमा आएको सिर्जना नेपाली हाते कागज उद्योग कच्चा पदार्थ, बजारको अभावलगायतका समस्याले सङ्कटमा परेको हो ।उद्योग सञ्चालक बुद्धिमान बोहोराले उत्पादित कागजको नजिकै बजार नहुनु, समयमै कच्चा पदार्थ नपाउनु, ढुवानीको समस्या हुनुजस्ता कारणले उद्योग चलाउन मुस्किल परेको बताउनुभयो ।

“लगानीअनुसार आम्दानी गर्न सकिएन, मुख्य समस्या कच्चा पदार्थ र उत्पादित कागजले बजार नपाउनु नै हो”, उहाँले भन्नुभयो, “कालीकोट, जुम्लाबाट लोक्ता ल्याउनुपर्छ, नजिकै लोक्ता नहुँदा ढुवानीमै ठूलो रकम खर्च गर्नुपर्ने अवस्थाले उद्योग घाटा बेहोर्नुप¥यो ।” लोक्ता कागज उद्योगका लागि अत्यावश्यक कच्चा पदार्थ हो । उद्योगबाट नोटबुक, डायरी, रजिष्ट्रार, फोटोकपी पेपर, गिफ्टबक्स, गमलालगायत नेपाली हाते कागजका थुप्रै आकर्षक सामग्री उत्पादन हुँदै आएका छन् ।

नेपाली कागजको थुप्रै महत्व भए पनि गाउँघरमा यसको बजार नहुँदा समस्या भएको उहाँको गुनासो छ । उहाँले थुपै्र पटक स्थानीय र प्रदेश सरकारलाई सहयोगका लागि आग्रह गर्दासमेत कुनै सुनुवाइ नभएको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “पहिला सम्भावना देखेर फरक व्यवसायका रुपमा कागज उद्योग सञ्चालन गर्ने सोच बनाएँ, अहिले लगानी नै डुब्ने अवस्था सिर्जना भयो, नगरपालिका र प्रदेश सरकारबाट बजारीकरणमा कुनै सहयोग पाइएन्, ।” साथै उहाँले उद्योगलाई आधुनिक औजार तथा भण्डारणका लागि भौतिक संरचना आवश्यक परेको बताउनुभयो । (रासस)

काठमाडौँ, २७ पुस: धितोपत्र बजारमा पछिल्लो एक वर्षको अवधिमा नेप्से परिसूचकमा आज सबैभन्दा बढी वृद्धि भएको छ । सन् २०२० को शुरुआतसँगै उकालो लागेको शेयर कारोबारमा मापक नेप्से परिसूचक ‘बुलिस ट्रेण्ड’ पछ्याउँदै करिब ४३ अङ्कले वृद्धि भएको छ । प्रतिशतका आधारमा आजको वृद्धि ३.५१ हो ।नेपाल स्टक एक्सचेन्जका अनुसार नेप्से ४२.६१ विन्दुले बढेर एक हजार २५५.७२ मा पुगेर रोकिएको छ । यस्तै सेन्सेटिभ परिसूकसमेत ८.४७ विन्दुले बढेर २७२.७३ मा पुगेको छ । बीमा समूहले ‘बुलिस ट्रेण्ड’ पछ्याउँदा कारोबार रकममा समेत उच्च अङ्कले वृद्धि भएको छ ।

नेप्सेका अनुसार कुल १७९ कम्पनीको ३८ लाख ३१ हजार ५४ कित्ता शेयर रु एक अर्ब ३३ करोड ५७ लाख ४७ हजार ९६७ मूल्यमा खरिदबिक्री भयो । कारोबार भएका कुल १२ उपसमूहकै शेयरमा भारी वृद्धि देखिएको छ । बैङ्किङ २७.३, व्यापार ११.५९, होटल ७५.८४, विकास बैङ्क ४३.३३, जलविद्युत् ३१.०७, वित्त १३.९२, निर्जीवन बीमा ३८४.२१, उत्पादन ३४.५४, अन्य १७.९२, लघुवित्त १२२.०२, जीवन बीमा ४०९.२७ र सामूहिक लगानी कोष ०.२४ ले वृद्धि भएको छ ।

कारोबारका आधारमा आज नेपाल लाइफ इन्स्योरेन्स कम्पनी शीर्ष स्थानमा देखिएको छ । सो कम्पनीको रु पाँच करोड ८८ लाख १९ हजार बराबरको कारोबार भयो । गरिमा विकास लघुवित्त वित्तीय संस्थाको रु चार करोड ६३ लाख ५६ हजार ५०४, एनआएसी एशियाको रु चार करोड सात लाख ८१ हजार ११०, शिवम् सिमेन्टको रु तीन करोड ९८ लाख २४ हजार १४९, डिप्रोक्स लघुवित्त वित्तीय संस्थाको रु तीन करोड ७६ लाख २७ हजार २९१, फस्ट माइक्रोफाइनान्स डेभलपमेन्ट बैंकको रु तीन करोड ७४ लाख पाँच हजार २५७, नेपाल बैंक लिमिटेडको रु तीन करोड तीन लाख ५३ हजार ४८९ र प्रभु बैंकको रु दुई करोड ९१ लाख ३८ हजार १२५ बराबरको कारोबार भई शीर्ष स्थानमा रह्यो ।

नेप्सेका अनुसार प्रिमियर इन्स्योरेन्स कम्पनी, मेरो माइक्रोफाइनान्स वित्तीय संस्था, सिद्धार्थ इन्स्योरेन्स, सूर्या लाइफ इन्स्योरेन्स र नेपाल इन्स्योरेन्स कम्पनीका शेयरधनीले सबैभन्दा बढी १० प्रतिशतले कमाए । स्वाभिमान लघुवित्त वित्तीय संस्था र घोडीघोडा लघुवित्त वित्तीय संस्थाका शेयरधनीले ९.९९ प्रतिशतले कमाए । एशियन लाइफ इन्स्योरेन्स र इन्फिनिटी लघुवित्त वित्तीय संस्थाका लगानीकर्ताले ९.७ प्रतिशतले कमाए ।

यस्तै माउन्टेन हाइड्रो नेपालका शेयरधनीले २.१५, सिनर्जी पावर २.०८, सिटिजन म्युचुअल फण्ड र युनियन हाइड्रोपावर १.७२, सिन्धु विकास बैंक १.६२ तथा प्राइम बैंकका लगानीकर्ताले १.३९ प्रतिशतले कमाए । बैंकिङ तरलता सहज हुँदै गएको, साना तथा ठूला लगानीकर्ता सक्रिय भएको र लगानीकर्तामा बजार बढ्छ भन्ने आत्मविश्वास बढ्दै गएकाले शेयरबजारमा उल्लेख्य सुधार आएको हो । (रासस)

तुलसीपुर, २५ पुस – स्वदेशमा रोजगार पाइँदैन भनेर धेरै युवाहरु विदेशिएका हुन्छन् । धेरै धन कमाउने आशमा आफ्नो घरपरिवार छाडेर युवाहरु विदेश जाने सङ्ख्या बढ्दै जान थालेको छ तर दाङका एक विद्यार्थीले बङ्गुरपालन गरेर आफैँ स्वरोजगार बन्नुभएको छ ।दाङ घोराही–७ राजपुर निवासी टोपबहादुर बुढाथोकीले बङ्गुरपालनबाट राम्रो आम्दानी गर्दै आउनुभएको छ । उहाँले बबई बहुउद्देश्यीय कृषि तथा पशुपक्षी फार्म दर्ता गरेर व्यवसाय शुरु गर्नुभएको हो । “म विद्यार्थी हुँ, विद्यालयबाट बाँकी रहेको समयलाई बङ्गुरपालन पेशामा समर्पण गरेको छु”, उहाँले भन्नुभयो, “यसले मलाई स्वरोजगार पनि बनाएको छ ।”

उहाँले करीब छ महिनाअघि व्यावसायिकरूपमा बङ्गुरपालन व्यवसाय शुरु गर्नुभएको हो । बैंकबाट ऋण लिएर रु नौ लाखको लगानीबाट बुढाथोकीले बङ्गुरपालन व्यवसाय शुरु गर्नुभएको हो । अहिले उहाँले २६ बङ्गुरपालन गर्नुभएको छ । ल्यानरुप जातको ११ र घरानो जातका १५ बङ्गुरपालन गरेको उहाँको भनाइ छ ।पाँच कठ्ठा जग्गामा उहाँले बङ्गुरपालनका लागि खोर निर्माण गर्नुभएको छ । अहिले १३ कोठा रहेको खोर बनाउनुभएको छ । यसमा ५१÷५२ वटा अटाउन सक्ने क्षमताको रहेको बुढाथोकीले बताउनुभयो ।

शुरुमा समाजमा धेरैले बङ्गुरपालन गर्न थालेको भनी खिसीट्युरी गर्ने गरेको भएपनि पछिल्लो समय यसबाट धृरैले पाठ सिक्न थालेको समेत उहाँको भनाइ छ । “हाम्रो समाजको सोचाइ पनि गलत रहेको छ”, बुढाथाकीले भन्नुभयो, “समाजमा रहेको यस प्रकारको सोच परिवर्तन हुन जरुरी छ ।”उहाँले अहिले दुई जनालाई रोजगारीसमेत प्रदान गरेको बताउनुभयो । व्यवसाय विस्तारसँगै थप रोजगार सिर्जना गर्न सकिनेसमेत उहाँको भनाइ छ ।

उहाँले आगामी दिनमा कृषि क्षेत्रबाट अघि बढ्नेसमेत बताउनुभयो । “कृषिको राम्रो सम्भावना रहेको छ, त्यसैले यसै क्षेत्रलाई अगाडि बढाउने सोच रहेको छ”, बुढाथोकीले भन्नुभयो । बङ्गुरपालनसँगै बाख्रापालन व्यवसाय पनि अगाडि बढ्ने बताउनुभयो । विदेशमा गएर पसिना बगाउनुभन्दा आफ्नै देशमा पसिना बगाए मनग्य आम्दानी गर्न सकिने भन्दै स्वदेशमै पसिना बगाउन थालेको उहाँको भनाइ छ । (रासस)

काठमाडौँ, २५ पुस-पछिल्लो समय लगातार उकालो लाग्दै आएको सुनको मूल्य पुनः ओरालो लाग्न थालेको छ ।नेपालसुनचाँदी व्यवसायी महासङ्घका अनुसार आज सुनको मूल्य प्रतितोला रु ९०० ले घटेको छ । बुधबारको तुलनामा बिहीबार पनि प्रतितोला रु एक हजारले सुनको मूल्य घटेको थियो । आज छापावाला सुनको मूल्य प्रतितोला रु ७४ हजार ६०० र तेजाबी सुनको मूल्य प्रतितोला रु ७४ हजार ३०० पुगेको छ । बिहीबार छापावाला सुनको मूल्य प्रतितोला र ७५ हजार ५०० र तेजाबी सुनको मूल्य प्रतितोला रु ७५ हजार २०० पुगेको थियो ।

यस्तै चाँदीको मूल्य पनि सामान्य घटेको छ । बिहीबारको तुलनामा रु १५ ले घटेर चाँदीको मूल्य प्रतितोला रु ८८५ पुगेको छ । नेपालको इतिहासमा बुधबार सुनको मूल्य अहिलेसम्मकै उच्च विन्दुमा पुगेको थियो । महासङ्घले बुधबार छापावाल सुनको मूल्य प्रतितोला रु ७६ हजार ५०० र तेजावी सुनको मूल्य प्रतितोला रु ७६ हजार २०० निर्धारण गरेको थियो । सामान्य उतारचढावका बीच कारोवार भइरहेको सुनको मूल्य अमेरिका र इरानका बीचमा तनाव देखिन थालेपछि एकाएक उच्च वृद्धि भएको थियो । अहिले अन्तरराष्ट्रिय बजारमा पनि सुनको मूल्य वृद्धि भएको छ ।

आज अन्तरराष्ट्रिय बजारमा सुनको मूल्य प्रतिऔँस एक हजार ५४९.९५ र चाँदीको मूल्य प्रतिऔँस १७.९२ अमेरिकी डलरमा झरेको छ ।विश्व बजारमा सोमबार सुनको मूल्य प्रतिऔँस एक हजार ५७३.५० अमेरिकी डलर पुगेको थियो ।अन्तरराष्ट्रिय बजारमा सुनको मूल्यमा सामान्य गिरावट देखिएकाले स्वभाविकरुपमा त्यसको प्रभाव नेपाली बजारमा परेको महासङ्घले जनाएको छ । (रासस)

विराटनगर, २४ पुस – प्रदेश नं १ का १४ वटै जिल्लामा कूल ११ लाख ९८ हजार ७४० मेट्रिकटन धान उत्पादन भएको छ । गएको वर्षभन्दा यस वर्ष ६२ हजार ९२५ मेट्रिकटन धान कम उत्पादन भएको कृषि निर्देशनालय कार्यालय विराटनगरले जनाएको छ । यो पाँच दशमलव २५ प्रतिशतले कम उत्पादन हो । धानको उत्पादन कम हुनाका कारण खडेरी लाग्नु, किसानले समयमै रासायनिक मल नपाउनु र फौजी कीराको प्रकोप बढ््नुका कारण उत्पादन कम भएको निर्देशनालयका निमित्त प्रमुख प्रकाश डाँगीले जानकारी दिनुभयो ।

प्रदेशभरिमा धानको उत्पादकत्व तीन दशमलव ७४४ प्रतिहेक्टर हो । रोपाइँ ९३ दशमलव ९३ प्रतिशत भएको थियो । धान तीन लाख २० हजार १३४ हेक्टर जग्गामा लगाइएको थियो ।समग्रमा हेर्दा सुनसरी, मोरङ र झापाको उत्पादन हेर्दा सबैभन्दा राम्रो देखिन्छ । यी तीन जिल्लाको कूल उत्पादन नौ लाख ३५ हजार ३७१ मेट्रिकटन हो । उत्पादकत्व झापाको चार दशमलव पाँच, मोरङको चार दशमलव एक र सुनसरीको चार दशमलव एक छन् ।

प्रदेश नं १ को पहाडका ११ जिल्ला र तराईका तीन जिल्लाको उत्पादनलाई तुलना गर्दा तराईको उत्पादन अत्यन्त राम्रो देखिन्छ । पहाडका जिल्लाको कूल उत्पादन दुई लाख ६३ हजार ३६९ मेट्रिकटन हो । उत्पादकत्व सबैभन्दा बढी झापाको चार दशमलव पाँच र सबैभन्दा कम खोटाङको एक दशमलव ७५ रहेको पाइएको छ ।(रासस)

धनगढी, २२ पुस – वर्षापछिको शीतलहरसँगै लामो समयसम्म भएको चिसो मौसमका कारण कैलाली र कञ्चनपुर जिल्लाको आलु, गोलभँेडा खेतीमा डढुवा रोगको सङ्क्रमण भई नष्ट हुन थालेको छ । बालीमा डढुवाको सङ्क्रमण फैलिएर बाली नष्ट हुन थालेपछि किसान चिन्तित बनेका छन् ।कैलालीका किसान नारायण चौधरीले डढुवाको समस्याले आलु र गोलभेँडा बाली नोक्सान पु¥याएको गुनासो गर्नुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “पाँच कठ्ठामा आलुखेती गरिएको थियो, अहिले चिसोका कारण रोग लागेर नोक्सान पु¥याएको छ ।”

कृषि ज्ञान केन्द्र कञ्चनपुरका प्रमुख रामचन्द्र भट्टले थौरै जग्गामा खेती गर्ने किसानको आलु र गोलभेँडामा डढुवाको सङ्क्रमण फैलिई नोक्सान पुगेको भए पनि ठूलो क्षेत्रफलमा व्यावसायिक खेती गर्नेको बालीमा त्यति क्षति नपुगेको बताउनुभयो ।“ढुसीनाषक विषादी छर्केर बाली बचाउने ज्ञान भएका किसानको बाली जोगिएको छ, विषादी नछर्किनेहरुको बालीमा डढुवाको सङ्क्रमण देखिँदा नोक्सान भएको छ”, भट्टले भन्नुभयो ।

रातिको तापक्रम तीन डिग्री सेल्सियसभन्दा तल जाने र आद्रता बढ्न गई शीत पर्ने अवस्थाको चिसो मौसममा सुषुुप्त अवस्थामा रहेको ढुसी सक्रिय हुन गई डढुवाको सङ्क्रमण देखिने गरेको कृषि प्रविधिकको भनाइ छ । डढुवा रोगले गोलभेँडाको तुलनामा आलुबालीमा बढी नोक्सान पु¥याएको छ । डढुवा रोगका कारण यी दुवै जिल्लाको झण्डै १५ प्रतिशत आलु र गोलभेँडा बालीमा नोक्सान पु¥याएको बताइएको छ ।

भूमि व्यवस्था, कृषि तथा सहकारी मन्त्रालयका प्रवक्ता खगेन्द्रप्रसाद शर्मा डढुवाको सङ्क्रमणबाट आलु र गोलभेँडा बाली जोगाउन क्रिनोक्सिल, मेटाल्याक्सिल समूहको विषादीका साथै एक्रोप्याट वा सेन्टिन प्रतिलिटर पानीमा डेढ ग्राम मिसाएर बनाइएको झोल एक हप्ताको फरकमा छर्किनुपर्ने सुझाव दिनुहुन्छ । टिप्न तयार भइसकेको आलु र गोलभेँडा बालीको हकमा भने यो विषदी छर्किनु नपर्ने सल्लाह उहाँको छ । हिउँदे आलु कैलाली जिल्लामा पाँच हजार २३० हेक्टर र कञ्चनपुर जिल्लामा एक हजार ५०० हेक्टर जग्गामा खेती गर्ने गरिएको छ ।(रासस)

बनेपा – करेसाबारीमा उत्पादन भएको साग बेचेर नाग्रेगगर्चेका नानीमाया लामाले रु आठ हजार आम्दानी गर्नुभयो । गाउँमा नै सञ्चालनमा आएको सिर्जनशील कृषि सहकारी संस्थाले गुन्द्रुक बनाएर बेच्न थालेपछि सो गाउँका किसानको आम्दानी समेत वृद्धि भएको छ ।करिब ४०० किलोभन्दा बढी साग बेचेर रु आठ हजारभन्दा बढी आम्दानी गरेको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।

उहाँले मात्रै होइन, अहिले सो गाउँका सबै किसानले घर वरिपरिको करेसाबारी र खेत बारीमा साग रोपेर आम्दनी गर्न थालेका छन् । खेरा जाने गरेको साग बेचेर पैसा आउने भएपछि गाउँले सबै साग खेतीतर्फ आकर्षित भएको स्थानीय बासिन्दा राजीव लामाले बताउनुभयो । उहाँका अनुसार अहिले त्यहाँका गाउँलेले प्रतिघर परिवारले कम्तीमा तीन÷चार सय किलो साग बेच्ने गरेको छन् ।

जिल्लाको कोसीपारिस्थित चौरीदेउराली गाउँपालिका–२ नाग्रेगगर्चेमा रहेको सिर्जनशील कृषि सहकारी संस्थाले आम्दानीमा वृद्धि र शेयर सदस्यको आर्थिक उपार्जनमा सहयोग पु¥याउने ध्ययले सागबाट गुन्द्रुक बनाई बिक्री गर्न थालेको शुरुआत गरेको हो । साग सङ्कलन गरी गुन्द्रुक बनाउने कामलाई तीव्रता दिएको संस्थाका अध्यक्ष ननिता लामाले जानकारी दिनुभयो । संस्थाले गाउँमा तरकारी सङ्कलन केन्द्र स्थापना गरी दैनिकरुपमा साग सङ्कलन गरेको छ ।
सस्थाले सागको प्रतिकिलो रु २० को दरले खरिद गर्ने गरेको छ । १३० जना शेयर सदस्य आबद्ध रहेको संस्थाले छोटो समयमा नै दश लाख पूँजी जम्मा गरिसकेको छ । शेयर सदस्यले उत्पादन गरेको तरकारीलाई सङ्कलन गरी खरिद गर्न थालेसँगै गाउँमा सागखेती गर्नेको सङ्ख्या बढ्न थालेको छ ।

माया तामाङ र प्रिती तामाङलाई महिनाको दश हजार दिने गरी सस्थाले रोजगारी समेत दिएको छ । उहाँहरुको काम साग सङ्कलन, केलाउने, पखाल्ने, गुन्द्रुक बनाउने, सुकाउने र प्याकिङ गर्ने रहेको अध्यक्ष लामाले बताउनुभयो ।

स्थानीय शशी तामाङले काठमाडौँमा होटलमा लागि रु एक लाखको गुद्रुक माग गरेपछि गुन्द्रुक बनाउने काम अहिले धमाधम जारी रहेको छ । अध्यक्ष लामाका अनुसार सागको गुन्द्रुकसँगै फर्सी, स्कुस र मुलाको सुकुटी बनाउने तयारी अगाडि बढेको छ ।

उत्पादन सबै खरिद गर्ने सम्झौता भइसकेकाले कुनै समस्या नरहेको संस्थाले जनाएको छ । यससँगै सहकारीले संस्थामा आबद्ध किसानका लागि आवश्यक मल, बीउ सुपथ मूल्यमा बिक्री गर्ने र बचत तथा ऋणलाई पनि सँगसँगै लाने गरी कयौँ योजना अघि सारेको जनाएको छ । (रासस